Laatst bijgewerkt: 24 april 2025

Fysieke leefomgeving

maandag 7 februari 2022

Het faciliteren van een vitale lokale economie is cruciaal in het streven naar brede welvaart binnen gemeenten. Een goede balans tussen wonen, werken en welzijn is daarbij een belangrijk aandachtpunt. Raadsleden hebben vooral sturingsmogelijkheden in de ontwikkeling- en het vaststellen van beleid. In deze Raadgever meer hierover.

Actualiteit economie

Sinds de coronacrisis is het contact tussen ondernemers en gemeenten geïntensiveerd. Economie is hoger op de agenda gekomen. Op dit moment spelen een aantal ontwikkelingen:

  1. Ondernemers hebben te maken met transities op het vlak van duurzaamheid, energie (denk hierbij ook aan netcongestie(de overbelasting van het Nederlandse elektriciteitsnetwerk), circulaire economie, digitalisering en de arbeidsmarkt.
  2. De (ondernemers in) stads- en dorpscentra staan onder druk, verschraling van het aanbod en (meer) leegstand dreigt.
  3. Er is in veel sectoren een tekort aan gekwalificeerde arbeidskrachten. De arbeidsmarkt is in beweging, dit vraagt om een wendbare en weerbare beroepsbevolking en -bedrijven.
  4. Tegelijk staat de beschikbare economische ruimte onder druk, onder andere door de maatschappelijke wens voor 900.000 nieuwe woningen. Een goede balans tussen wonen en werken is daarbij een belangrijk aandachtpunt.

Belang en rol gemeenten

Gemeenten hebben geen wettelijke taak op het vlak van economie, ze gaan wel gaan over de volgende zaken:

  • De beschikbaarheid en kwaliteit van werklocaties. Werklocaties zijn bedrijventerreinen, centrumgebieden en gemengde gebieden waar bedrijfsvestiging mogelijk is.
  • Het opstellen van bestemmings- en omgevingsplannen en de vergunningverlening voor bedrijfspanden (nieuwvestiging, uitbreiding, vernieuwing). Dit loopt steeds vaker via een regionale omgevingsdienst.
  • Gemeenten hebben een rol in de bemiddeling voor werklozen (met het UWV en de arbeidsmarktregio).
  • Bij het inkopen van diensten en producten kunnen gemeenten ook sturen, denk aan maatschappelijk verantwoord inkopen.
  • Tenslotte bepalen gemeenten mede hoe de schaarse ruimte wordt ingevuld en de mate waarin economische bedrijvigheid daarin meegenomen wordt.

Totstandkoming economisch beleid

Het is belangrijk dat economisch beleid wordt uitgevoerd vanuit een economische visie en agenda. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft onderzocht dat overheden het verschil kunnen maken in economische groei. In economisch succesvolle gebieden, spelen overheden een actieve rol. Daar richt het beleid zich op factoren die belangrijk zijn voor innovatie, op een goed functionerende arbeidsmarkt en het creëren van aantrekkelijke plekken om te wonen en te werken. Daarbij gaat het om een samenhangende mix van beleidsdoelstellingen, die ondernemers faciliteren in groei en ontwikkeling. 

Gemeenten zijn de eerste overheid voor ondernemers

Voor ondernemers zijn gemeenten de eerste overheid. Vooral het persoonlijke contact, de ondernemende instelling en het faciliteren van initiatieven wordt door ondernemers gewaardeerd en leidt tot een sterkere verbinding met ondernemers. Wat helpt is een actieve afdeling economie (pdf,1,3 MB) en actief accountmanagement voor ondernemers dat verbindingen legt met relevante afdelingen binnen gemeenten, en relevante partijen buiten gemeenten (Kamer van Koophandel, ondernemersnetwerken, regionale ontwikkelingsmaatschappijen, provincies en andere partijen die innovatie bij ondernemers ondersteunen). 

Raadsleden hebben de verantwoordelijkheid deze ondernemersdienstverlening (budgettair) mogelijk te maken. 

Sturingsmogelijkheden raadsleden

Raadsleden hebben vooral sturingsmogelijkheden in de beleidsontwikkeling en uiteindelijk het vaststellen van beleid. Relevant voor ondernemers zijn plannen voor vestigingslocaties, bereikbaarheid en omgevingsplannen. Belangrijke uitdagingen voor de komende raadsperiode zijn:

  • Het aanjagen van transities op het vlak van energie, verduurzaming, digitalisering en circulair ondernemen.
  • Het vormgeven van de arbeidsmarkt van de toekomst.
  • Verduurzaming van werklocaties.
  • Het aantrekkelijk houden van stads- en dorpscentra.

Handvatten bij economisch beleid en regeldrukreductie

De mkb-toets is een belangrijk instrument om te komen tot effectieve, uitvoerbare regels en maatregelen en overbodige regeldruk te voorkomen. De toets maakt de gevolgen voor ondernemers duidelijk van gemeentelijk beleid en uitvoering. De VNG maakte een toolkit regeldrukreductie en een participatiegids over hoe gemeenten met ondernemers samen kunnen werken aan nieuw beleid. 

Speerpunten economie VNG

In samenspraak met gemeenten zijn door de VNG 4 speerpunten vastgesteld als het gaat om de lokale economie:

1. Breed mkb en innovatie

Het brede mkb is goed voor zo’n 60% van de toegevoegde waarde en werkgelegenheid. Het levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de brede welvaart in onze gemeenten. Gemeenten hebben richting ondernemers als eerste overheid voor wat betreft het vestigings- en ondernemersklimaat een belangrijke rol: zorg dragen voor een vraaggerichte dienstverlening en heldere en goede regelgeving. Daarnaast is een toekomstbestendig mkb voor gemeenten van belang: niet alleen wat betreft de brede welvaart en werkgelegenheid maar ook wat betreft de uitvoering van belangrijke transities en grote maatschappelijke opgaven. Denk daarbij aan verduurzaming, energie, circulariteit en digitalisering.

De komende jaren neemt het belang van dienstverlening aan ondernemers alleen maar toe. De ondernemersvriendelijkheid, bereikbaarheid en toegankelijkheid van gemeenten moeten dan ook op orde te zijn.

2. Arbeidsmarkt van de toekomst

Een gezonde arbeidsmarkt is essentieel voor gemeenten. We willen brede welvaart voor onze inwoners garanderen door onze primaire sociaalmaatschappelijke stelsels, zoals onderwijs, kinderopvang, zorg en publieke dienstverlening, kwalitatief op orde te houden. Hiervoor is het nodig dat we noodzakelijke transities – zoals energie en digitalisering – door kunnen maken. Tot slot is het van belang dat het economische verdien- en innovatievermogen sterk blijft, zodat er (inclusief) werk is voor iedereen en we aan de oplossingen van morgen kunnen werken. De belangrijke rol van gemeenten hierin is een combinatie van strategische belangen en wettelijke taken en wordt gevoed vanuit verschillende beleidsdomeinen: 

  • In (regionaal) economisch beleid is menselijk kapitaal belangrijk. Hiermee bestendigen we het verdien- en innovatievermogen en zorgen we voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Hiervoor hebben gemeenten geen wettelijke taak, maar nemen zij veelal vanuit strategische belangen een aanjagende, coördinerende en soms financierende rol aan.
  • Daarnaast hebben (centrum- en regio) gemeenten een wettelijke taak in het kader van de wet SUWI en de participatiewet. De recentelijk aangekondigde hervorming van de arbeidsmarktinfrastructuur voorziet in een wettelijke verplichting van (centrum- en regio) gemeenten – samen met publieke en private partners – te werken aan regionaal arbeidsmarktbeleid. 

Een samenhangend, sociaaleconomisch perspectief – waarin bovenstaande rollen in synergie met elkaar worden aangevlogen – werkt versterkend en vergroot de impact. 

3. Ruimte voor werken en ondernemen

Een tijd lang is er onvoldoende aandacht geweest voor het belang van bedrijvigheid in ruimtelijke ordening. Mede door de politieke prioriteit die wordt gegeven aan woningbouw is de economische functie de afgelopen jaren onder druk komen te staan. Dit terwijl (ruimte voor) bedrijven de basis is voor het verdienvermogen van Nederland. Gewenste bedrijfsuitbreidingen of nieuwe vestigingen zijn niet zomaar meer mogelijk; door gebrek aan fysieke ruimte, maar ook door knelpunten in bijvoorbeeld het energienet, mobiliteit en milieunormen. Nu al zijn er regio’s waar de (ruimte)vraag van bedrijven groter is dan het aanbod. 

Naar verwachting groeit de Nederlandse bevolking tot circa 19-20 miljoen mensen in 2050. Dit betekent niet alleen dat de vraag naar woningen en voorzieningen groeit, maar ook de vraag naar werkplekken. Hoe voorkomen we dat straks iedereen wel een woning heeft, maar geen werk? Daarnaast vraagt de beoogde transitie naar een circulaire economie om extra ruimte. 

4. Regionale samenwerking

Economische ontwikkeling is bepalend voor onze welvaart en ons welzijn. Het zwaartepunt van deze ontwikkeling vindt plaats in de regio. Vanuit de VNG is daarbij het perspectief van ‘brede welvaart’ van toepassing: gemeenten zetten in op een eerlijke en innovatieve regionale economie die bijdraagt aan maatschappelijke opgaven en welzijn van burgers.

Gemeenten staan als eerste overheid voor ondernemers voor verschillende economische uitdagingen, zoals:

  • Een gebrek aan ruimte voor economische activiteiten,
  • Een zeer krappe arbeidsmarkt en het faciliteren van ondernemers bij maatschappelijke transities.
  • Binnensteden en dorpskernen hebben te maken met toenemende leegstand en werken hard om aantrekkelijk en leefbaar te blijven. 

Gemeenten kunnen deze vraagstukken niet alleen oplossen. Nauwe samenwerking met andere gemeenten, provincies en rijk is dan ook hard nodig. 

Meer informatie

Actualiteit economie:

Economisch beleid:

Mkb-toets:

Ondernemersdienstverlening:

Brede welvaart, maatschappelijke doelstellingen, impact ondernemers:

Vitale binnensteden en kernen:

Werklocaties en bedrijventerreinen:

Human Capital:

Landelijke en Europese subsidies: