Fysieke leefomgeving

zondag 17 december 2017
Legen glasbak

Afvalbeleid is een praktisch en tegelijkertijd een echt politiek onderwerp. Er valt veel te kiezen: inzamelsystemen, milieuambities en serviceniveau. In deze raadgever leest u achtergrondinformatie over circulaire economie en het belang van afvalbeleid.

Afval scheiden om grondstoffen opnieuw te kunnen gebruiken, staat sinds enkele jaren in de belangstelling. Dat is niet voor niets. De lineaire economie heeft zijn beste tijd gehad; het systeem van produceren, consumeren en afval weggooien is onhoudbaar. In de kern betekent ‘circulaire economie’ dat je zo lang mogelijk voorkomt dat een grondstof afval wordt. Wat gemeenten al doen rond afvalscheiding is het meest in het oog springend. Maar er is meer, bijvoorbeeld het stimuleren van bedrijven die producten repareren of afvalstoffen recyclen tot nieuwe grondstoffen. Met het vorig jaar gepubliceerde Rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’ zet het kabinet in op een ombuiging naar een duurzaam gedreven, volledig circulaire economie in 2050. Gemeenten onderschrijven deze ambitie. De VNG heeft namens gemeenten het zogeheten Grondstoffenakkoord ondertekend.

Elke gemeente geeft zelf invulling aan de ontwikkeling van de circulaire economie. Dit kan deels afhankelijk zijn van het type bedrijvigheid in de gemeente of regio. Maar voor het afval heeft de gemeente een wettelijke taak. Wat is die taak en hoe kan de gemeenteraad sturen en controleren?

Wettelijke taak

Volgens de Wet milieubeheer zijn gemeenten wettelijk verplicht om huishoudelijk afval (gescheiden) in te zamelen. In het Publiek Kader Huishoudelijk Afval hebben gemeenten en Rijk bovendien de ambitie vastgelegd dat in 2020 de hoeveelheid restafval gemiddeld niet meer dan 100 kilogram per persoon per jaar mag zijn en dat 75% van het huishoudelijk afval moet worden gescheiden. Minder restafval en meer gescheiden materiaalstromen vergroten de kansen voor hergebruik. De VNG heeft ook afspraken gemaakt over verpakkingen met het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat en het Afvalfonds Verpakkingen. Hiervoor geldt wettelijke producentenverantwoordelijkheid, die via de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022 deels wordt uitgevoerd door gemeenten, in ruil voor vergoedingen en aanvullende afspraken.

De Afvaldriehoek

De afvaldriehoek toont in één oogopslag de beïnvloedbare aspecten van het afvalbeleid: dienstverlening, milieu en kosten. De gemeente voert op al die aspecten regie. Hoe, dat is de uitkomst van de politieke keuzes die de gemeenteraad maakt in het afvalbeleidsplan. Zo ontstaat een evenwicht tussen wensen van burgers, financiële middelen en milieurendement. De landelijke ontwikkeling in het streven naar een circulaire economie zet vooral in op laatstgenoemde aspect.

De gemeenteraad moet ook kiezen of de gemeente het gemeentelijk afvalbeheer zelf uitvoert, de uitvoering samen met andere gemeenten doet, of de uitvoering uitbesteedt.

Afvalstoffenheffing en ambitie

De gemeente mag de kosten voor de inzameling van huishoudelijk afval dekken via de afvalstoffenheffing. De eerste vraag bij het vaststellen van deze heffing, is hoe het afvalbeleid in de gemeente is geregeld en wat de ambitie is. Als de gemeente bijvoorbeeld veel restafval produceert en de wijze van inzameling is lange tijd ongewijzigd gebleven, dan kan het lonen om te investeren in meer afvalscheiding. Maar als er recent veel is veranderd, is het verstandig inwoners de tijd te geven daaraan te wennen. Naast het bepalen van de ambitie op milieu en dienstverlening moet de gemeenteraad besluiten hoe de kosten over de huishoudens worden verdeeld. Wilt u uitgaan van solidariteit, waarbij de kosten evenredig over de huishoudens worden verdeeld? Of kiest u voor ‘de vervuiler betaalt’? Huishoudens die minder afval aanbieden worden beloond door minder te betalen dan huishoudens die meer of vaker afval aanbieden. In ambtelijk-bestuurlijk jargon wordt dit systeem ‘diftar’ genoemd (oftewel gedifferentieerde tarieven).

Inzamelsysteem

Als raadslid heeft u ook invloed op het systeem van inzamelen. Het afval kan ‘huis-aan-huis’ worden opgehaald, maar u kunt er ook voor kiezen dat inwoners het zelf wegbrengen naar een container of milieustraat. Verschillende gemeenten, zowel stedelijk als niet-stedelijk, kiezen voor ‘omgekeerd inzamelen’. Dit houdt in dat eenvoudig te scheiden materialen zoals groente, fruit en tuinafval, kunststof en papier huis-aan-huis worden ingezameld, maar het restafval brengen inwoners zelf naar een verzamelcontainer op loopafstand. Door deze container op zodanige afstand te plaatsen dat het als drempel of belemmering wordt ervaren om ernaar toe te lopen, zet het inwoners aan tot meer gescheiden inzameling van afvalstoffen en daarmee minder restafval. Goed om te weten dat voor bijvoorbeeld kunststofafval ook nascheiding wordt toegepast. Het kunststof wordt dan niet aan de bron gescheiden, maar machinaal in een zogenoemde nascheidingsinstallatie. Andere materiaalstromen moeten nog wel aan de bron worden gescheiden.

Inzamelresultaten

U kunt een overzicht van de inzamelresultaten van papier, glas en kunstafval per gemeente bekijken in de Afvalmonitor (website Rijkswaterstaat). Verder bieden de benchmarks van de NVRD en RWS-leefomgeving ook interessante informatie.

Regie en samenwerken

Bij 80% van de Nederlandse huishoudens wordt de inzameling van huishoudelijk afval uitgevoerd door een overwegend publiek overheidsbedrijf. Ook wanneer de inzameling niet zelf wordt uitgevoerd, blijft de gemeente verantwoordelijk voor het beleid.

Meer informatie