Fysieke leefomgeving

maandag 13 november 2017

Het klimaat verandert snel, en dat merken we aan meer hittegolven, hevige regenbuien en langdurige droogte. Gemeenten staan voor de uitdaging om hun leefomgeving hiertegen te wapenen. Hoe zorgt u ervoor dat uw gemeente klimaatbestendig wordt? En welke rol heeft u als raadslid hierin? Deze raadgever helpt u op weg om met klimaatadaptatie aan de slag te gaan in uw gemeente.

Waarom is klimaatadaptatie belangrijk?

Klimaatverandering brengt risico’s met zich mee voor de veiligheid, gezondheid en economie. Zonder maatregelen kunnen de kosten voor schade aan gebouwen, infrastructuur en natuur oplopen. Bovendien heeft extreme hitte grote gevolgen voor kwetsbare inwoners, zoals ouderen en mensen met gezondheidsproblemen. Klimaatadaptatie is dus niet alleen een technische opgave, maar ook een sociale. Het gaat om het beschermen van uw inwoners en het toekomstbestendig maken van uw gemeente.

Het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) speelt hierbij een centrale rol. Dit nationale programma, onderdeel van het bredere Deltaprogramma, heeft als doel om Nederland uiterlijk in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust in te richten. Gemeenten werken samen met provincies, waterschappen, het rijk en andere partijen in 45 werkregio’s. Het DPRA biedt handvatten, zoals stresstesten om kwetsbaarheden in kaart te brengen en risicodialogen, om tot concrete maatregelen te komen. Door hierop aan te sluiten, kan uw gemeente systematisch werken aan oplossingen voor wateroverlast, hitte, droogte en groenontwikkeling.

Wat is uw rol als raadslid?

Als raadslid heeft u een kaderstellende en controlerende rol. U bepaalt het beleid en houdt toezicht op de uitvoering. Klimaatadaptatie is een gezamenlijke opgave, waarbij samenwerking met andere overheden, inwoners en bedrijven essentieel is. U kunt bijvoorbeeld:

  • Sturen op een ambitieuze klimaatadaptatievisie, met concrete doelen en tijdlijnen.
  • Controleren of klimaatadaptatie is verankerd in alle relevante beleidsterreinen, zoals ruimtelijke ordening, welzijn en economie.
  • Samenwerken met andere gemeenten, waterschappen en provincies via de 45 DPRA-werkregio’s.

Hoe kunt u sturen op klimaatadaptatie?

1. Stel een klimaatadaptatievisie op

Vraag het college om een visie te ontwikkelen die aansluit bij het DPRA proces en gebaseerd is op de nieuwe KNMI-klimaatscenario’s 2023. Deze visie moet concrete doelen bevatten, zoals oplossingen voor wateroverlast, hittestress, droogte en groenontwikkeling. Op het Kennisportaal Klimaatadaptatie vindt u uitgebreide informatie hoe u aan de slag kan. Zorg dat de visie ook een langetermijnperspectief heeft, gericht op 2050, en dat er duidelijke verantwoordelijkheden zijn vastgelegd.

2. Integreer klimaatadaptatie in ruimtelijke plannen

Zorg dat bij nieuwe ontwikkelingen, zoals woningbouw, rekening wordt gehouden met waterberging, groen en hittebestendigheid. Gebruik hiervoor de landelijke maatlat klimaatadaptief bouwen. Deze maatlat biedt handvatten om klimaatadaptatie mee te nemen in ruimtelijke plannen, zonder specifieke maatregelen voor te schrijven. Hierdoor blijft er ruimte voor lokaal maatwerk en innovatie.

3. Maak een lokaal integraal actieplan hitte

Extreme hitte is een groeiend probleem, vooral in steden. Sinds 2023 hebben gemeenten de mogelijkheid om met behulp van de Menukaart Hitte een integraal actieplan hitte te ontwikkelen. Daarin spreekt u samen met verschillende partijen af hoe u de gevolgen van hitte in de gemeente op integrale wijze aanpakt. Vraag het college om een integraal actieplan hitte op te stellen, met maatregelen zoals meer groen, schaduwplekken en voorlichting aan inwoners. Denk ook aan waterpartijen aanleggen en koelteplekken creëren in de openbare ruimte. Een goed hitteplan beschermt niet alleen de gezondheid van inwoners, maar draagt ook bij aan een aantrekkelijke leefomgeving.

4. Stimuleer klimaatadaptieve maatregelen bij inwoners en bedrijven

Gebruik financiële prikkels, zoals subsidies voor groene daken of regentonnen. Om de kosten te kunnen financieren heeft de VNG in 2021 een nieuwe modelverordening riool- en waterzorgheffing ontwikkeld. Deze nieuwe modelverordening biedt de mogelijkheid om het rioolfonds breder in te zetten voor de andere gemeentelijke watertaken, zoals hemelwater en grondwater. Deze gemeentelijke watertaken (zorgplichten) zijn nader beschreven in artikel 2.16 van de Omgevingswet. 

Ook kunt u inwoners stimuleren om hun tuinen te vergroenen en minder te verharden. Acties zoals het NK Tegelwippen stimuleren uw inwoners om tegels en verharding te verwijderen uit hun tuinen. Dit helpt niet alleen tegen wateroverlast, maar vermindert ook hittestress. Daarnaast kunt u bedrijven en woningeigenaren ondersteunen bij klimaatadaptieve maatregelen, zoals waterdoorlatende verharding aanleggen of de isolatie van gebouwen verbeteren.

5. Investeer in samenwerking en innovatie

Werk samen met waterschappen, provincies en bedrijven aan innovatieve oplossingen, zoals circulaire waterzuivering en energieneutrale systemen. Klimaatadaptatie is een complexe opgave die om een integrale aanpak vraagt. Door samen te werken kunt u kennis en middelen efficiënter inzetten. Denk ook aan regionale samenwerking, bijvoorbeeld via de DPRA-werkregio’s, waar gemeenten, waterschappen, provincies en het rijk, gezamenlijk werken aan klimaatadaptatie.

Wat zijn de recente ontwikkelingen?

Nieuwe Visie en Strategie op de Waterketen 2050 (pdf, 6,9 MB): Deze visie benadrukt de rol van gemeenten bij het creëren van een robuuste en duurzame waterketen. Denk aan regenwateropslag, groenere wijken en klimaatbestendige riolering. De visie is onlangs vastgesteld in het Bestuurlijk Overleg Water en biedt een leidraad voor gemeenten om hun waterketen toekomstbestendig in te richten.

Bodemdaling en funderingsschade: Dit is een groeiend probleem, vooral in het westen van Nederland. Vraag het college om inzicht te geven in de situatie in uw gemeente en welke maatregelen nodig zijn. Denk aan bodemdaling monitoren, de waterhuishouding verbeteren en funderingen versterken.

Omgevingswet: Met de invoering van de Omgevingswet wordt klimaatadaptatie een integraal onderdeel van ruimtelijke plannen. Zorg dat uw gemeente hierop voorbereid is door klimaatadaptatie alvast te integreren in het omgevingsbeleid.

Hoe kunt u uw rol als volksvertegenwoordiger invullen?

Betrek inwoners bij klimaatadaptatie. Organiseer participatietrajecten en geef voorlichting over wat inwoners zelf kunnen doen, zoals groene tuinen aanleggen of regentonnen plaatsen. Communicatie is hierbij cruciaal. Gebruik bijvoorbeeld de Toolkit Basiscommunicatie wateroverlast, hitte en droogte. Daarnaast kunt u inwoners en bedrijven stimuleren door financiële prikkels te bieden, zoals subsidies voor klimaatadaptieve maatregelen.

Meer informatie en voorbeelden