De Huisvestingswet biedt gemeenten de mogelijkheid om in een huisvestingsverordening regels vast te leggen over het toewijzen van huurwoningen en over het bepalen van de urgentievolgorde voor woningzoekenden. Daarnaast kunnen wijzigingen in de woningvoorraad vergunningplichtig worden gesteld. Bijvoorbeeld bij het onttrekken of samenvoegen van woonruimte, het overgaan tot verhuur per kamer of het splitsen van woonruimte.
Toewijzing van huurwoningen
Het uitgangspunt bij de Huisvestingswet is het recht van vrije vestiging. Iedereen die wettig in Nederland verblijft, heeft het recht om zich vrijelijk te verplaatsen en er vrijelijk zijn verblijfplaats te kiezen. Dit grondrecht kan slechts bij wet beperkt worden als dat noodzakelijk is voor het algemeen belang. De beperking op dit recht van vrije vestiging wordt dus geregeld in de Huisvestingswet.
De Huisvestingswet zegt het zo: toewijzingsregels zijn alleen mogelijk voor ‘zover noodzakelijk en geschikt om de onevenwichtige en onrechtvaardige effecten van schaarste te bestrijden’. Daarnaast kunnen op basis van het criterium ‘leefbaarheid’ nadere regels worden gesteld.
Als de gemeente toewijzingsregels wil hanteren, moet zij een huisvestingsverordening vaststellen waarin is geregeld in welke gevallen een huisvestingsvergunning nodig is. Deze verordening mag voor maximaal 4 jaar worden vastgesteld. In die periode is het de bedoeling dat een gemeente de structurele problemen op de woningmarkt aanpakt. Als dat niet of onvoldoende lukt, dan kan de gemeenteraad na 4 jaar uiteraard wel opnieuw een verordening vaststellen.
De Huisvestingswet ziet toe op regulering van de huurmarkt. Een gemeente mag toewijzingsregels vaststellen voor de goedkopere huurwoningenvoorraad. Gemeenten mogen zelf bepalen wat de goedkope, en dus vergunningplichtige, voorraad is. Regulering van de koopwoningmarkt is niet toegestaan.
Urgentie
Een gemeente kan in de huisvestingsverordening ook een urgentieregeling vaststellen, zonder dat er sprake is van schaarste. In de huisvestingsverordening bepaalt de gemeente dan dat bij het verlenen van huisvestingsvergunningen voorrang wordt gegeven aan bepaalde woningzoekenden. Als de gemeente dat doet, moeten mensen die verblijven in een voorziening voor tijdelijke opvang vanwege relationele problemen en mantelzorgers en zorgontvangers in ieder geval opgenomen worden in de urgentieregeling.
Voorrang
In de huisvestingsverordening kan de gemeenteraad bepalen dat bij het verlenen van huisvestingsvergunningen voorrang wordt gegeven aan woningzoekenden die economisch of maatschappelijk gebonden zijn aan de woningmarktregio, de gemeente of een tot de gemeente behorende kern.
Regulering van toeristische verhuur
Sinds 1 januari 2021 biedt de Huisvestingswet de gemeente de mogelijkheid om toeristische verhuur van woonruimte te voorkomen of te beperken. Denk hierbij onder meer aan het tegengaan van het oneigenlijk gebruik van woonruimte en de onttrekking van woonruimte aan de woningvoorraad. De wet geeft gemeenten instrumenten om handhaving mogelijk te maken en indien noodzakelijk de neveneffecten van de toeristische verhuur van woonruimte te kunnen voorkomen of beperken. De Huisvestingswet voorziet in de mogelijkheid voor een registratie-, meld- en/of vergunningplicht.
Opkoopbescherming voor bestaande koopwoningen
De Huisvestingswet maakt het per 1 januari 2022 mogelijk om in een gebied een opkoopbescherming in te voeren, zodat mensen die op zoek zijn naar een koopwoning om zelf in te wonen hierop meer kans maken. De opkoopbescherming bestaat uit een verbod op verhuur van nieuw aangekochte goedkope en middeldure koopwoningen. Dit verbod kan de gemeente opnemen in de huisvestingsverordening.
Wijzigingen in de woningvoorraad
Een apart hoofdstuk van de Huisvestingswet is gewijd aan de wijzigingen van de woningvoorraad. Het onttrekken, samenvoegen of omzetten van door de gemeenteraad aangewezen categorieën van woonruimte, en ook woningvorming en splitsing van een gebouw in appartementsrechten kunnen door de gemeenteraad vergunningsplichtig gemaakt worden. Daarmee kan de gemeente sturen op de bestaande woningvoorraad. Ook bij sloop van een woning is een onttrekkingsvergunning nodig.