We zijn in transitie naar een nieuw energiesysteem: van fossiele naar duurzame bronnen, van vooral centrale opwekking naar steeds meer decentrale opwekking. In het Nationaal Plan Energiesysteem is beschreven dat elektriciteit de backbone van het systeem wordt. De capaciteit van het elektriciteitsnet is daarom voorwaarde voor economische ontwikkeling, hernieuwbare opwek van elektriciteit en woningbouw en mobiliteit van de toekomst. Op dit moment heeft het net echter op veel plekken te weinig transportcapaciteit: netcongestie.
Ontstaan van netcongestie
Economische groei, verduurzaming van woningen en de behoefte aan energie-autonomie leiden tot sterke groei van aanbod van en vraag naar elektriciteit. De oorlog in Oekraïne heeft dit proces sterk versneld. Ook het net wordt versneld uitgebreid, maar deze ontwikkeling gaat langzamer dan de groei van vraag en aanbod.
Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN)
Om te zorgen voor toegang tot elektriciteit, waardoor maatschappelijke doelen zoveel mogelijk gewaarborgd zijn, hebben overheden, netbeheerders en brancheorganisaties het Landelijk Actieprogramma Netcongestie opgezet. Daarin is ook de Actieagenda Netcongestie Laagspanningsnetten opgenomen. Het LAN werkt langs de volgende actielijnen:
Actielijn Sneller bouwen
Netbeheerders investeren grootschalig in hoogspanningsstations, onderstations en verbindingen. Voorbereiding van netuitbreidingen vergt veel tijd en ook bij de bouw zelf zijn er diverse uitdagingen. Dit spoor focust op acties die voor heel Nederland bijdragen aan snellere realisatie van elektriciteitsinfrastructuur. Dat gebeurt door:
- beleidsacties om in de voorbereiding doorlooptijden te verkorten, vertragingen te voorkomen of barrières weg te nemen
- uitvoeringsacties om de daadwerkelijke bouw te versnellen
- betere samenwerking tussen overheden, netbeheerders en marktpartijen
Dit spoor gaat over alle netvlakken (of spanningsniveaus) van het elektriciteitsnet: van de kleinste laagspanningskasten en kabels in woonwijken tot en met de grootste transformatorstations en hoogspanningstracés.
Rol van gemeenten en de VNG
Bij de uitbreiding van het lokale stroomnet zijn gemeenten een bepalende speler in de realisatie van energie-infrastructuur, maar de ruimtelijke inpassing is een enorme uitdaging. De VNG heeft een handreiking gemaakt die hiervoor praktische handvatten biedt. Lees meer over de handreiking Ruimtelijke inpassing van energie-infra
De VNG neemt ook actief deel in dit spoor, met name rond onderwerpen als:
- vergunningverlening en inpassing in omgevingsplan
- bestuurlijke samenwerking en keuze van het bevoegd gezag
- grondbeleid en zakelijk recht
- model-samenwerkingsovereenkomst voor de zogenoemde buurtaanpak, bedoeld om het laagspanningsnet te verzwaren en extra trafohuisjes in bestaande woonwijken te plaatsen
We zetten ons in om in samenspraak met Netbeheer Nederland en mede-overheden de samenwerking op lokaal niveau sneller en soepeler te laten lopen. Soms is een gezamenlijke workflow of handreiking afdoende, soms zijn daarvoor principe-afspraken over juridische en financiële aspecten nodig.
Actielijn Beter benutten
Het elektriciteitsnet is ook op werkdagen niet 24 uur vol. Door het verbruik vooral tussen 16.00 en 20.00 uur te reguleren komt er ruimte vrij voor bijvoorbeeld woningbouw, verduurzaming van bedrijven en nieuwe aansluitingen. En op zonrijke dagen helpt het al wanneer rond het middaguur de opwek met zonnepanelen automatisch op elke woning iets wordt teruggeregeld. Als we energievraag en -aanbod zo veel mogelijk in plaats en tijd bij elkaar brengen, is minder transport nodig en benutten we het bestaande net zo goed mogelijk.
Deze actielijn is gericht op grootverbruikers (industrie en grote bedrijven) en kleingebruikers (huishoudens, mkb, maatschappelijke instellingen). Het omvat een breed palet van mogelijke maatregelen, waaronder energie-opslag stimuleren, technische regelinstrumenten, communicatie en gedragsbeïnvloeding, wet- en regelgeving aanpassen en financiële instrumenten. Concreet gaat het om zaken als:
- juridische mogelijkheden scheppen voor flexibel gebruik, zoals contracten voor energie delen, congestiemanagement en flexibiliteitscontracten
- energiehubs versnellen, (ruimtelijk) beleid voor plaatsing van systeembatterijen
- normering voor aanstuurbare apparatuur, zoals netbewust laden, waarbij het stroomgebruik van laadpalen (automatisch) wordt aangepast op de ruimte op het stroomnet op dat moment
- financiële prikkels verkennen, zoals verschillende nettarieven voor piek- en daltijden
De VNG neemt actief deel in dit spoor, meestal niet als primaire actiehouder, wel in een toetsende rol of maatregelen rechtvaardig, proportioneel en uitvoerbaar zijn.
Actielijn Slimmer inzicht
Inwoners en bedrijven willen weten welke stappen in de energietransitie ze wel of niet kunnen zetten, gegeven de actuele, lokale situatie op het elektriciteitsnet. Met dat doel gaan netbeheerders steeds beter en in meer detail de benodigde informatie publiek toegankelijk maken, onder meer over beschikbaar vermogen voor afname of voor opwek en over wachtrijen voor transportcapaciteit voor grootverbruikers.
De VNG neemt actief deel in dit spoor, vooral om de behoefte aan lokaal benodigde en toepasbare informatie in te brengen.
Wat kunnen gemeenten doen?
- Eén accountmanager aanwijzen die alle afstemming met de netbeheerder regelt, en het spiegelbeeld aan de netbeheerder vragen.
- Een vast afstemmingsoverleg organiseren onder leiding van beide accountmanagers.
- Proactief alle informatie aan de netbeheerder voorleggen die van belang is / kan zijn voor de verzwaring van het elektriciteitsnet. Denk aan: geplande woningbouw en uitbreiding bedrijventerrein, voortgang in laadvisie voor elektrische vervoer en in de gebiedsgerichte aanpak van de warmtetransitie.
- De netbeheerder vragen om op dezelfde voet alle informatie met de gemeente te delen die relevant is voor haar bestuurstaak. Denk aan: beoogde locaties voor netinfra, uitvoeringsplanningen en wijzigingen daarin, en afhankelijkheden van projecten op hogere netvlakken.