VNG Magazine nummer 19, 4 december 2020
Tekst: redactie | Beeld: Gerlo Beernink
Het tastbaar maken van de grote maatschappelijke opgaven in de ruimtelijke vraagstukken die op ons afkomen, vraagt om de nodige verbeelding. Voor een samenhangende uitvoering van die complexe taken is meer regie nodig.
Rijksbouwmeester Floris Alkemade vergeleek in zijn lezing op de VNG Bestuurdersdag ‘zijn’ Panorama Nederland, een toekomstperspectief voor de ruimtelijke inrichting van Nederland met daarin alle uitdagingen en opgaven meegenomen, met het ambitiedocument van de VNG voor de komende verkiezingen.
Mooier Nederland
‘De VNG wil bouwen aan een mooier Nederland, een goede manier om je verantwoordelijkheid te formuleren. In de grote vraagstukken zitten ook grote kwaliteitsverbeteringen verscholen, als we ze op de juiste manier in verband brengen en weten te beantwoorden. Daarbij zijn fundamentele veranderingen nodig en verbeeldingskracht is de sterkste motor om die veranderingen in gang te zetten.’
Volgens de rijksbouwmeester is het van belang ontwerpkracht te koppelen aan sociaal-maatschappelijke vraagstukken zoals de vergrijzing en eenzaamheid, maar ook het klimaat, de energievoorziening en biodiversiteit. Zo wordt in enkele steden geëxperimenteerd met houtbouw, een soort van flexibele woonlaag boven op de bestaande stad die aansluit op de demografische ontwikkelingen. ‘Al die zaken die we gelijktijdig moeten aanpakken, zorgen voor een fundamentele verandering van sociale, economische en technologische structuren. Dat kun je een definitie van de revolutie noemen. We gaan leuke tijden tegemoet.’
Verantwoordelijkheid
De taken die gemeenten krijgen, horen ze wel op de juiste manier uit te voeren. Daarom moet het Rijk, zonder taken terug te halen, meer verantwoordelijkheid nemen en minder aan de zijlijn staan. Het College van Rijksadviseurs waarin Alkemade zitting heeft, pleitte onlangs voor een minister van Ruimte. ‘Veel vragen zijn ruimtevragen geworden met allerlei eigenaren en vele belangen. De verschillende departementen hebben conflicterende agenda’s waardoor veel geld wordt verspeeld. Er kan niet logisch worden geopereerd en het ruimtelijk belang sneeuwt onder.’
Claim
De rijksbouwmeester gaf allerlei stof tot overdenken mee. Het is van belang voortdurend te beseffen waarom en voor wie wordt gebouwd. De claim voor een miljoen woningen in de komende vijftien jaar is wat hem betreft terecht, maar die staat niet los van de 7,8 miljoen bestaande woningen. Slechts in twee van de vijf miljoen eengezinswoningen wonen gezinnen met kinderen. Het zou beter zijn daar de doorstroming op gang te brengen, dan simpelweg één miljoen woningen bij te bouwen. (MM)
Jan van Zanen: ‘Verhoudingen met het Rijk moeten gelijkwaardiger’
VNG-voorzitter Jan van Zanen maakte het Rijk tijdens zijn rede op de Bestuurdersdag duidelijk dat het de gemeenten menens is.
De bestuurlijke verhoudingen zijn totaal uit het lood geslagen, zei hij. Er liggen allerlei grote en ingewikkelde maatschappelijke opgaven te wachten. Het lokaal bestuur kan die taken wat betreft Van Zanen alleen oppakken als de onopgeloste zaken zijn geregeld. De financiën moeten op orde en er hoort duidelijkheid te komen over de positie van gemeenten als medeoverheid. ‘Die verhoudingen moeten beter, gelijkwaardiger. En wel per direct’, aldus de VNG-voorzitter. ‘Is dat nu gelijkwaardig besturen? Daar stel ik me echt iets heel anders bij voor.’
Gelijkwaardige partner
‘We willen dat iedere inwoner, kwetsbaar en zelfredzaam, de overheid weet te vinden als dat nodig is. We willen een gelijkwaardige partner zijn ten opzichte van die andere verdiepingen in het Huis van Thorbecke, onze medeoverheden. En we willen, zonder er steeds om te moeten vragen, voldoende middelen en de juiste bevoegdheden om onze taken te kunnen uitvoeren.’
Hand ophouden
Van Zanen hield zich grotendeels aan de lijn die hij tijdens de ALV afgelopen september uitzette. Maar inhoudelijk heeft zijn boodschap niets aan actualiteit ingeboet, bleek uit zijn opsomming.
‘Over de financiën kunnen we duidelijk zijn, er zijn nog steeds geen structurele afspraken voor de tekorten jeugd, Wmo en de opschalingskorting. We wachten met smart op de uitkomsten van het onderzoek rond de structurele middelen voor jeugdhulp. Feit is dat wij nog steeds onze hand moeten ophouden bij het Rijk. Ook het Wmo-abonnementstarief brengt ons financieel steeds verder in de problemen. De gemeenten hebben er niet voor gekozen om het abonnementstarief in het regeerakkoord op te nemen. En daar zijn wij ook niet aan gebonden.’
Van Zanen stelt dat het de gemeenten over de schoenen loopt. ‘Dat houden we niet langer vol. Het Huis van Thorbecke heeft een lekkend dak, en de dakdekker is nergens te bekennen. Wordt het niet eens tijd dat wij het gesteggel over financiën en verantwoordelijkheden achter ons laten en onze energie steken in waar het echt om gaat: onze inwoners bijstaan?’ (MM)
Meer mogelijkheden én verplichtingen
Gemeenten gaan veel merken van de Europese Green Deal. Dat zei Diederik Samsom, de rechterhand van Eurocommissaris Frans Timmermans die in Brussel verantwoordelijk is voor de ambitieuze duurzaamheidsplannen. Samsom was gast bij de Bestuurdersdag van de VNG.
Als voorbeelden van ontwikkelingen waarmee gemeenten rechtstreeks te maken krijgen, noemde hij de uitbreiding van de energieprestatierichtlijn naar bestaande bouw en de ‘laadpaalnorm’, het aantal laadpalen voor elektrische auto’s per huishouden. Ook worden de regels rond groen aanbesteden verruimd én verscherpt. ‘Dat geeft gemeenten meer mogelijkheden, maar ook verplichtingen.’
Subsidiepot
Uitgedaagd door de Utrechtse wethouder Lot van Hooijdonk (GroenLinks) toonde Samsom zich kritisch over Nederland dat vooralsnog niet wil voldoen aan de Europese voorwaarden om in aanmerking te komen voor de grote subsidiepot voor het renoveren van gebouwen. In Brussel ligt 5,6 miljard euro op Nederland te wachten om gebouwen duurzamer te maken, banen te creëren en de energielasten van inwoners omlaag te brengen. In ruil daarvoor verwacht Europa dat Nederland fiscale hervormingen doorvoert, bijvoorbeeld op het gebied van de hypotheekrenteaftrek.
‘Het geld is er, en het is gratis ware het niet dat Nederland het al heeft betaald. Het wachten is op een plan. Alle andere EU-landen zijn al met ons in gesprek, maar vanuit Nederland horen we niets. Gemeenten staan te schreeuwen om aan de slag te gaan. Laat dat geluid ook aan jullie partijgenoten in Den Haag horen’, riep hij de lokale bestuurders op. (LM)
Krimpen hoopt op de rechter
Marjanne Sint, voorzitter van de visitatiecommissie die onderzoekt hoe gemeenten grip op het sociaal domein krijgen, prijst de gemeente Krimpen aan den IJssel. Die wil een proefproces uitlokken door strenger te selecteren bij de toekenning van huishoudelijke hulp.
Sint erkende dat ‘sturen aan de poort’ niet binnen het Wmo-systeem past, maar zij vindt het goed dat gemeenten zoeken naar mogelijkheden om beter aan de knoppen te kunnen draaien. Zoals Krimpen aan den IJssel. Wethouder Hugo van der Wal (SGP) zei tijdens de Bestuurdersdag dat hij zoekt naar casuïstiek om die door de rechter te laten toetsen.
De uitgaven aan huishoudelijke hulp zijn sinds twee jaar in zijn gemeente met acht ton gestegen. Dat komt vooral door het grote aantal vragen uit de ‘dure postcodegebieden’. ‘Ik hoor verhalen van mensen die hun eigen werkster ontslaan, omdat ze met een Wmo-abonnement van 19 euro per maand goedkoper uit zijn.’
Krimpen wil aanvragen gaan afwijzen als uit onderzoek blijkt dat de aanvrager voldoende financiële armslag heeft en zelfredzaam genoeg is om zelf in de huishoudelijke hulp te kunnen voorzien. ‘We hopen dat iemand dan in beroep gaat tegen de gemeentelijke beslissing en het uiteindelijk bij de rechter komt.’
Volgens Sint moeten gemeenten bestuurlijke keuzes durven maken. Ook moeten gemeenten duidelijk zijn richting zorgorganisaties. (LM)
Lees ook: Met visitatiecommissie 'grip' krijgen op uitgaven, interview met Marjanne Sint (VNG Magazine 25 oktober 2019)
Geen zorgen over trap-op-trap-af
Moeten gemeenten zich zorgen maken over de budgettaire gevolgen van de coronacrisis, nu het Rijk zich zo fors in de schulden steekt en straks wellicht moet bezuinigen om de staatsschuld af te bouwen?
Econoom Frank Kalshoven van de Argumentenfabriek denkt dat dat wel zal meevallen. Bij de vorige crisis bezuinigde het kabinet fors, maar nu klinkt alom de roep om dat nu niet te doen.
De coronacrisis betekent wel meer werk voor gemeenten, zei Ton Heerts, burgemeester van Apeldoorn. De verwachting is dat de economische klap nog komt. Dat betekent: meer bijstandsgerechtigden en meer mensen in de schuldhulpverlening.
Kalshoven wees er op dat gemeenten veel efficiënter moeten gaan werken. Hij zei van een aantal gemeenten uitgerekend te hebben hoeveel fte er bezig zijn met hoeveel uitkeringsgerechtigden. ‘Ik schrok me dood.’ (RvdD)
Meer nieuws op vng.nl/bestuurdersdag en vngnieuws.nl.