Paul Depla schreef mede het voorwoord van het boek Mee(r) doen met Damocles, een uitgave van het Aanjaagteam Ondermijning. Hierin wordt de uitvoering van de 'Wet Damocles' (artikel 13b van de Opiumwet) geduid, en de menukaart Damocles gepresenteerd, met handvatten voor gemeenten en verhuurders om samen op te trekken.

Depla, burgemeester van Breda en actief in diverse gremia rond ondermijning en criminaliteit (zie kader), stelt dat de strijd tegen de georganiseerde drugscriminaliteit alleen te winnen is als de overheid allianties weet aan te gaan met maatschappelijke partners. Die strijd vergt lange adem, het criminele circuit heeft de bovenwereld allang weten te infecteren. ‘Nederland zal zichzelf de ingewikkelde vraag moeten stellen of we een land van dominees of van kooplieden zijn.’

De burgemeester is daarbij niet de sheriff

De Taskforce Brabant-Zeeland gaf opdracht te onderzoeken welke functie het Damocles-beleid speelt in de strijd tegen de georganiseerde bedrijfstak rond drugscriminaliteit, zegt Depla. Maar er is kritiek op dit instrument en bestuurders vragen zich af hoe de wet precies toegepast moet worden. Depla: ‘De Wet Damocles werd voorheen ingezet om de overlast van drugspanden tegen te gaan.  Maar dat verschoof, met goedkeuring van de wetgeving en uitspraken van de Raad van State, naar het uitlichten van vitale schakels uit de drugseconomie. Panden spelen die rol, want ze worden gebruikt om te handelen, om deals af te sluiten,  voor opslag of als productielocatie. Door die schakels weg te halen. stokt het illegale bedrijfsproces.’

Is Damocles voldoende effectief?
‘De burgemeester die aantoont dat een pand een rol speelt in de bedrijfsprocessen van het criminele circuit, kan tot sluiting overgaan. Wel moet hij dat steeds beter beargumenteren en motiveren én rekening houden met de context rond zo’n pand, om sluiting te rechtvaardigen. Als vroeger twee kilo hennep werd gevonden in een pand, was dat voldoende reden om zonder verdere motivatie tot sluiting over te gaan. Zo werkt het niet meer. De rechter vraagt om een deugdelijke belangenafweging te maken, dan gaat het om meer dan een afvinklijstje. Het sluiten van een woning geldt als een behoorlijke ingreep, bij bedrijfspanden is het gemakkelijker.’

Damocles was een ‘klein artikeltje’ in de Opiumwet. Is het passend dat deze nu zo’n groot bereik krijgt?
‘Er zijn diverse instrumenten om de georganiseerde criminaliteit te stoppen. Naast het inzetten van het strafrecht is een georganiseerde overheid nodig. De burgemeester zet bestuursrechtelijke maatregelen in om vitale schakels te raken. Het strafrecht wordt ingezet om de belangrijkste subjecten aan te pakken en het fiscaal recht hebben we nodig om criminele winsten af te pakken. Dan raak je de criminele industrie in het hart, namelijk in de portemonnee. De bestuursrechtelijke aanpak om panden uit het circuit te halen, geldt als veel effectiever dan alleen het opsluiten van een crimineel. Die kan vanuit de gevangenis het bedrijf draaiende houden. Criminele bedrijven die veel geld verdienen, zorgen voor ontwrichting van de samenleving. Het gaat niet om de strijd tegen een paar kopstukken, maar om het stoppen van bedrijfsprocessen. De burgemeester is daarbij niet de sheriff, die rol is voor de politieagenten en het OM.’  

Het is een illusie om te denken dat ondermijnende criminaliteit aan jouw gemeente voorbijgaat

De recente brief van de burgemeesters en de VNG aan de Tweede Kamer over georganiseerde criminaliteit en ondermijning, somt verbeterpunten op.
‘We lopen steeds weer tegen nieuwe fenomenen aan. De criminele industrie heeft bijvoorbeeld een logistieke sector nodig voor het transport van drugs. In de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit hebben de overheden maatschappelijke allianties als de vervoerssector nodig, anders is het dweilen met de kraan open. Een transporteur die ziet dat zijn buurman dankzij de gelden die hij verdient met het vervoer van drugs de concurrentieslag wint, kan ook in de verleiding komen. Dat is de corrumperende werking van de georganiseerde misdaad. Er gaat enorm veel geld in om. Voor je het weet, raakt de bovenwereld vervuild.’

Waarom zijn die samenwerkingspartners uit de samenleving nog niet aangesloten bij de Regionale Informatie- en Expertise Centra?
‘In het RIEC wordt veel informatie uitgewisseld, daar moeten we voorzichtig mee omgaan. Corporaties kunnen niet aansluiten op politie-informatie. In het rapport is uitgewerkt hoe gemeenten coalities kunnen aangaan met corporaties, om drugscriminaliteit minder ruimte te geven in woningen. Dat is in ieders belang. Je versterkt de samenwerking door met maatschappelijke partners heldere kaders op te stellen over wat je wel en niet kunt delen. Maak duidelijk dat je een logische bondgenoot bent, beschouw de spelers in de samenleving als noodzakelijke partners in de strijd tegen criminaliteit.’

Zijn de inwoners ook spelers?
‘Ik vind het vanzelfsprekend dat je als gemeente in de buurten en wijken laat zien wat je doet tegen de georganiseerde criminaliteit. Ik krijg weleens het idee dat bewoners van kwetsbare wijken zichzelf als gekke henkie zien als ze niet een graantje meepikken. De buurman doet het ook en er wordt toch maar weinig tegen opgetreden. Dan kom je in de situatie terecht dat criminaliteit is genormaliseerd en heb je een lange adem nodig om het tij te keren. ’

De verleiding voor het geld is groot

Wat kunnen gemeenten verder doen?
‘Het is een illusie om te denken dat ondermijnende criminaliteit aan jouw gemeente voorbijgaat. Criminelen zoeken de plekken met de minste weerstand om gemakkelijk geld te verdienen, dus daar waar wordt weggekeken van de problematiek. De verleiding voor het geld is groot. Om dat proces te stoppen, moeten gemeenten preventief aan de slag in kwetsbare buurten en wijken. Wat dat betreft, ben ik blij met het interbestuurlijke programma Leefbaarheid en Veiligheid van BZK. Wil je de criminaliteit van morgen voorkomen, dan moet je nu proberen de instroom van jonge boefjes te stoppen. Dat lukt door jongeren perspectief te bieden via scholing en werk. En ook hier geldt dat de gemeente bondgenoten moet mobiliseren. Zorg voor een stevig netwerk waarin je ontwikkelingen bespreekt, zorgen deelt en elkaar in positie brengt om een drempel op te werpen tegen de oprukkende georganiseerde criminaliteit. Dat is een proces van 15 tot 20 jaar, met veel partijen.’

Wat is dan de remedie?
‘De corruptie is niet tegen te houden zolang er zoveel geld wordt verdiend. Het maakt legale bedrijven rot. De pakkans is beperkt. Minder dan 1 procent van de containers wordt gecontroleerd, dus we zullen de controles moeten opvoeren. Dan controleer je niet alleen de illegale economie, maar ook de legale economie. Maar dat willen veel mensen niet vanwege de hinder daarvan. Nederland is een handelsland en een domineesland, uiteindelijk wint de koopman het altijd van de dominee. Misschien moeten we de dominee de komende jaren maar eens voorrang geven. De economie is ons meer waard dan de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit. Zolang we Nederland als handelsland zo belangrijk vinden en de legale doorvoer aan alle kanten maximaal stimuleren, dereguleren en liberaliseren, moeten we niet raar opkijken dat de illegale economie daarvan profiteert. Dus wat willen we? Geen gemakkelijk vraag, maar ik stel hem wel. Anders blijft het een gevecht tegen de bierkaai.’