Nederland vergrijst, en senioren blijven langer thuis wonen, maar regelmatig in huizen die eigenlijk te groot zijn geworden. En jongeren kunnen moeilijk aan een woning komen. Het concept Duo-wonen, bedacht door inwoonster Amanda Schiltmans van burgerinitiatief Stichting Statiegeld op Jeugd, mag als uniek worden beschouwd.

Wethouder John Frenken (Dorpsvisie) van Son en Breugel gelooft heilig dat de transformatie naar deze nieuwe woonvorm iets moois zal brengen. Omdat de jongere hulptaken doet, spaart de stichting een deel van de huur voor de toekomstige hypotheek bij de koop van een eigen woning. Intussen blijft de senior in de vertrouwde omgeving wonen met hulp dichtbij.

Vergrijzing
Voor initiatiefneemster Schiltmans ging het balletje vier jaar geleden rollen toen ze een ondernemersavond organiseerde over de demografie van Son en Breugel. Pieter Tordoir van de Universiteit van Amsterdam presenteerde daar een onderzoek waar Schiltmans flink van schrok. ‘Ik wist wel dat Nederland vergrijst, maar niet dat Son en Breugel zoveel meer vergrijst dan andere gemeenten in deze regio. Tordoir gaf aan dat we die beweging nu nog kunnen keren. Doen we dat niet, dan is deze gemeente straks niet meer aantrekkelijk. Nu zullen we nooit een krimpgebied worden, omdat Son en Breugel binnen Brainport Eindhoven ligt. Maar als hier geen dynamiek tussen jong en oud meer bestaat, worden we wel een slaapdorp.’

Son en Breugel vergrijst en ontgroent omdat jongeren niet aan een betaalbare huur- of koopwoning kunnen komen., zegt Schiltmans. ‘Tegelijkertijd wonen er veel senioren in allerlei typen woningen, zowel koop als huur, die alleen nog de benedenverdieping gebruiken. Het is te gek voor woorden dat kamers leegstaan, terwijl we jongeren geen woonruimte kunnen bieden en we wetende dat senioren op hun oude dag wel wat hulp kunnen gebruiken. Door zo’n woning kadastraal te splitsen, kan de senior langer zelfstandig blijven wonen, want in de nieuwe woonunit komt een jongere die hulptaken doet. Geen zorgtaken, dat hoort bij de zorgprofessionals, maar taken zoals tuinonderhoud of het doen van boodschappen.’  

Ik geloof er heilig in dat het iets moois kan brengen

Vasthouden
Son en Breugel werkt samen met negen andere gemeenten aan een oplossing voor de grote woningbouwopgave in de regio. In de planning voor de komende tien jaar beschikt de gemeente zelf slechts over enkele kleine plukjes ontwikkellocaties.
Wethouder Frenken: ‘Daarbij gaat het om inbreiding, uitbreidingslocaties zijn er niet. We kunnen zeer beperkt woningen bijbouwen, terwijl Son en Breugel diverse doelgroepen telt die zoeken naar woonruimte. Zo willen onze jongeren op zichzelf gaan wonen in hun eigen dorp. Wij willen die jongeren graag vasthouden, maar dat is moeilijk. Onder druk wordt alles vloeibaar. We onderzoeken ook mogelijkheden die je op het eerste gezicht niet zo bedenkt. Normaal pellen beleidsmakers een probleem af om zo een antwoord te vinden. Wij hielden meerdere problemen tegelijk tegen het licht, op zoek naar een gemene deler. Vergelijk het met scheikunde, waar men vreemde stoffen bij elkaar brengt op zoek naar het verbindende effect of de katalysator.’

Die katalysator bleek Schiltmans te zijn, met haar idee voor Duo-wonen. Frenken ziet dat als een goede mogelijkheid voor jongeren om een woonstart te maken, en om een vorm van ondersteuning in de seniorenwoning onder te brengen. ‘Als gemeente proberen we dit concept zo optimaal mogelijk te steunen. Ik geloof er heilig in dat het iets moois kan brengen. Die ouderen hebben vaak een groot huis en willen best kleiner gaan wonen, maar daar is hier moeilijk in te voorzien. Daarom hebben we het enige jaren geleden al mogelijk gemaakt in de bestemmingsplannen om woningen te splitsen. Je differentieert hiermee de woonmogelijkheden in de bestaande bouw. Het vraagt van de gemeente en van derde partijen, zoals hypotheekverstrekkers, dat we kijken naar andere oplossingen. Het zal iets gaan betekenen voor de voorzieningen als je woningen splitst, ook vanuit de Wmo. En misschien betekent het ook iets voor het parkeerbeleid. Daar hoort de gemeente flexibel in mee te denken.’

Duo-wonen maakt het voor jonge huurders mogelijk te sparen voor hun toekomstige hypotheek. De stichting kan dat bedrag reserveren omdat de jongeren hulptaken doet. Jongeren kunnen de woonunit in principe kopen of huren, maar de voorkeur gaat volgens Schiltmans uit naar huur: ‘Bij verkoop beschikt de senior in één keer over een geldbedrag, maar dan heb je nog niet de wederkerigheid met de jongere die iets terugdoet. Bij de nieuwe woonunits zal het meestal gaan om een woonoppervlak van 50 vierkante meter geschikt voor één persoon. Die vertrekt na enkele jaren om te gaan samenwonen. Bovendien kunnen zelfs met een gesplitste situatie de prijzen nog zo hoog zijn dat de starter niet eens een hypotheek krijgt.’

Verwachtingsmanagement
Om ervoor te zorgen dat de jongere daadwerkelijk hulptaken uitvoert, is verwachtingsmanagement voor beide partijen belangrijk. De stichting speelt daar een rol in. Schiltmans: ‘We zullen nooit zelf vastgoed gaan verbouwen. De stichting is de sociaal regisseur die de match maakt tussen jong en oud en erop toeziet dat hulptaken worden uitgevoerd. De jongere heeft ook een belangrijke signaalfunctie. Zodra die ziet dat het niet goed gaat met de senior, krijgen wij daarvan een melding die we doorspelen aan de thuiszorg of arts.’

Bij de pilot die nu vorm krijgt, draait het om een seniorenechtpaar dat zelf de benedenverdieping blijft bewonen en de bovenverdieping mogelijk verkoopt aan de woningcorporatie. Die wil graag de sociale woningvoorraad uitbreiden. Als het echtpaar vertrekt uit de benedenverdieping heeft de corporatie het eerste recht van koop. Die voegt daarmee dan een seniorenunit aan de voorraad toe. Volgens Schiltmans kunnen corporaties de woningmarkt helpen vlottrekken, door ook bestaande huurwoningen waar senioren wonen te transformeren naar deze nieuwe woonvorm. De stichting past het concept ook toe op gebouwen als scholen en kantoren die een nieuwe bestemming krijgen.

Het is te gek voor woorden dat kamers leegstaan, terwijl we jongeren geen woonruimte kunnen bieden

Herbestemming biedt volgens Schiltmans ook veel potentie. Bestaande panden worden zodanig verbouwd, dat dicht bij elkaar en in volledige privacy senioren een woning hebben en jongvolwassenen een wooneenheid. Allerlei landelijke studies, van het bedrijfsleven en overheden, tonen aan dat vooral in dorpen een disbalans is tussen senioren en jongvolwassenen. Volgens Schiltmans werkt de Nederlandse klassieke manier van volkshuisvesting niet meer. In 2030 is de helft van Nederland 50 jaar of ouder. Dat leidt tot complexe vraagstukken. De overheid trekt zich steeds meer terug uit de gezondheidszorg, mensen moeten steeds langer zelfstandig blijven wonen en mantelzorgers worden schaars en zelf ook steeds ouder.

Fijne oude dag
Schiltmans ziet voor ouderen drie redenen om mee te doen. De verkoop van een deel van de woning zorgt ervoor dat ouderen hun oudedagvoorziening uit de stenen kunnen halen. Voor anderen is het huis simpelweg te groot geworden om te onderhouden, of ligt eenzaamheid in een groot huis op de loer. De derde groep heeft de hypotheek afbetaald en dus lage maandlasten, maar zou bij een verhuizing naar een seniorenwoning maandelijks 800 tot 1.000 euro kwijt zijn aan huur. Dat geld gebruiken ze liever voor een fijne oude dag in de eigen woning waarbij ze zorg inkopen.

Wethouder Frenken noemt het potentieel van Duo-wonen in Son en Breugel groot. Er staan veel woningen met een laag gebruiksrendement. ‘Bewoners moeten eraan wennen de helft van een woning te verkopen of te verhuren. Voor de gemeente ligt er juridisch weinig in de weg om hiermee aan de slag te gaan. We zullen moeten kijken naar bepaalde aanpassingen van een woning, maar dat is meestal wel op te lossen. Als het om woningbouw gaat, zullen we moeten omdenken en veel meer gebruik gaan maken van het potentieel van de al aanwezige woningen en andere gebouwen.’

Diverse overheden tonen belangstelling voor het concept Duo-wonen. Zo voert Schiltmans gesprekken met gemeenten die met dezelfde problematiek te kampen hebben en met gedeputeerden die het een interessant idee vinden. ‘We proberen het concept opgenomen te krijgen in de woonzorgvisie van gemeenten. Dit kan mede een oplossing zijn om de druk op de woningmarkt te verminderen en de sociale cohesie te versterken. Senioren kunnen in hun directe woonomgeving oud worden en jongvolwassenen krijgen de kans op eigen benen te staan.’