Corona kon het stemproces niet in de war gooien. Maar daarvoor waren wel aanpassingen nodig. Zeven gemeenten – Appingedam, Loppersum, Delfzijl, Oisterwijk, Vught, Boxtel en Haaren – mochten deze maand proeftuin zijn voor de ‘grote’ Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. Ook die zullen coronaproof zijn, dus met inachtneming van de anderhalve meter, handen reinigen en het verplichte mondkapje. Maar dat is niet alles. De gemeenten, verantwoordelijk voor de organisatie van verkiezingen, moesten ook zorgen voor (brandwerende!) kuchschermen tussen de kiezers en de leden van het stembureau, voor veilige looproutes en voor extra mensen om te kijken of bezoekers zich aan de regels houden. 

Slechtst denkbare scenario

In stembureau Het Kwartier in Vught praat VNG Magazine met Tonnie Roozen en Anke Verhoeff. Zij hebben een paar hectische maanden achter de rug. Natuurlijk, toen in het voorjaar duidelijk werd dat het coronavirus nog wel even actief zou blijven, gingen ze al nadenken: hoe gaan we dit aanpakken? Verhoeff, teamleider Externe dienstverlening bij de gemeente: ‘Vanaf het eerste begin zijn we uitgegaan van het slechtst denkbare scenario. Als je denkt dat het allemaal wel zal meevallen en dan blijkt dat niet zo te zijn, word je helemaal gek.’

We konden al zwemmen, het ministerie leerde ons de vlinderslag

Toen kort voor de verkiezingen de nieuwe richtlijnen duidelijk werden en het ministerie zich nadrukkelijker met het proces ging bemoeien, was Vught al goed voorbereid. ‘We werden niet in het diepe gegooid. Je zou kunnen zeggen dat we al konden zwemmen, het ministerie heeft ons alleen nog de vlinderslag geleerd’, zegt Roozen van de afdeling Burgerzaken.

Zoals verwacht vormden het vinden van geschikte stemlocaties en voldoende leden voor de stembureaus de grootste uitdaging. Van de veertien gebruikelijke lokalen in Vught vielen er ongeveer vijf af, omdat ze te klein waren of omdat kiezers zich daar zouden mengen met kwetsbare groepen, zoals ouderen in serviceflats en kinderen in een basisschool.

Daar kwam bij dat Vught eigenlijk méér stembureaus wilde hebben, om de kiezers beter te spreiden: 21, in plaats van 14, plus een drive-instembureau. ‘Dat zijn dus 84 stembureauleden. Vervolgens krijg je te horen van het ministerie: dat moeten er vijf zijn, inclusief een gastvrouw of -heer die erop toeziet dat men de handen goed reinigt. We hebben natuurlijk een eigen bestand, maar daar zitten ook ouderen bij. Gelukkig wilden dit jaar veel gemeenten bij ons komen kijken hoe we deze coronaverkiezingen aanpakten. Wij hebben gezegd: kijken kan niet, maar je kunt wel meedraaien. Dus we hebben nu 21 mensen van andere gemeenten. Dat kan natuurlijk niet bij de Tweede Kamerverkiezingen, dat wordt dus nog een uitdaging.’

Reservebank

Alle ambtenaren van Vught was ook gevraagd hun agenda’s leeg te houden op de verkiezingsdag. Zij zaten op de reservebank, mochten stembureauleden op het laatste moment afhaken omdat zij besmet waren of in quarantaine moesten. 
Isabella Boezeman is al meer dan twintig jaar lid van een stembureau. Ondanks haar leeftijd (74) heeft ze geen moment getwijfeld of ze het dit jaar weer wilde doen. ‘Welnee, met een mondkapje, handschoenen en een kuchscherm is er geen probleem’. Maar waar ze altijd een deel van stemproces deed, doet ze nu alles zelf: de stempas aannemen, de legitimatie bekijken en het stembiljet overhandigen. 

Anders dan anders is ook de potloodprocedure. Het rode potlood ligt niet meer aan een ketting in het stemhokje. Met het stembiljet krijgt de kiezer nu een potlood uitgereikt, dat hij later in een apart bakje inlevert. Een van de stembureauleden desinfecteert de potloden waarna ze opnieuw kunnen worden gebruikt. Een enkele kiezer neemt een eigen potlood mee.

Begin op tijd

Vught had een evenementenbureau ingeschakeld voor het randgebeuren: de bewegwijzering, de zuilen met de zeeppompjes, en de gastvrouwen bij de ingang. Verhoeff: ‘Dat kan ik elke gemeente aanraden, zij ontzorgen echt. Dankzij dat bureau konden we ook binnen een paar dagen die drive-in uit de grond stampen.’ Nog een tip uit Vught: begin op tijd. ‘Ga nu al werken aan de verkiezingen van maart’, zegt Roozen. ‘Richt van tevoren ook al een paar stembureaus in om te oefenen, kijk hoe het werkt met de looproutes en of alles op de goede plek staat. En rooster mensen vrij voor de organisatie. Zeker in kleine gemeenten doen ambtenaren de verkiezingen naast hun gewone werk, maar het is nu echt een volwaardige taak. Je komt toch voor onverwachte verrassingen te staan, richtlijnen voor de luchtkwaliteit en de ventilatie bijvoorbeeld. Het is echt anders dan we gewend zijn.’

En dan zijn in maart veel stembureaus ook nog eens drie dagen open. Nóg een uitdaging erbij. Vught is er klaar voor: ‘Dat gaat ons ook weer lukken.’