Om bij te dragen aan de klimaatdoelstellingen van Parijs, wil Nederland 49 procent minder CO2 uitstoten in 2030. Het overgrote deel van deze uitstoot komt voort uit het gebruik van fossiele energie. In het terugdringen hiervan spelen gemeenten een cruciale rol. Elke gemeente komt voor keuzes te staan. Als woningen straks niet meer verwarmd worden met aardgas, hoe gaan we het dan anders doen? Hoe leidt u de groei van elektrisch vervoer in goede banen? Hoe en waar gaat in uw gemeente duurzame energieopwekking plaatsvinden? En hoe zorgt u dat alle huishoudens, koop en huur, arm en rijk, worden meegenomen in de energietransitie? In deze raadgever wordt een beeld geschetst van een aantal hoofdonderwerpen en uw mogelijkheden hierop te sturen.

Overzicht Fysieke leefomgeving

De opgave en rol gemeenten

Het doel van het klimaatakkoord van Parijs is de temperatuurstijging tot ruim onder 2 graden Celsius te beperken, en daarbij te streven naar een verdere beperking van de opwarming tot maximaal 1,5 graad. Om dit te bereiken, zet het nieuwe kabinet in op een CO2-reductie van 49 procent in 2030 ten opzichte van 1990. De regering werkt toe naar een nieuw energie- en klimaatakkoord. Decentrale overheden zullen hierin een grote rol hebben, omdat veel lokaal bepaald en geregeld zal worden, samen met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Opgaven per thema

Gebouwde omgeving

De beoogde C02-reductie plaatst gemeenten voor de uitdaging om energiebesparing van woningen te intensiveren. Zo kunnen gemeenten samen met lokale bedrijven en energiecorporaties programma’s opzetten om huishoudens te verleiden tot het nemen van energiebesparende maatregelen aan de woning en het opwekken van duurzame energie. Daarnaast zal het aardgas verdwijnen uit de gebouwde omgeving. Nieuwbouw is al vrij eenvoudig aardgasvrij te bouwen, de grootste opgave zit in het alternatief verwarmen van de bestaande bouw. Hierover leest u meer in de Raadgever Aardgasvrij.

Voor huurwoningen maakt de gemeente prestatieafspraken met woningbouwcorporaties. U kunt sturen op het maken van afspraken zodat corporaties hun voorraad verduurzamen naar bijvoorbeeld minimaal label B of zelfs energieneutraal. Het is van belang toe te zien op een goede naleving van de afspraken en op een samenhang in de plannen, bijvoorbeeld om een wijk van het aardgas af te brengen. Ook bij het maatschappelijk vastgoed heeft de gemeente heeft een voorbeeldfunctie: als inwoners en bedrijven moeten verduurzamen, dan geldt dit ook voor de gemeente. Veel gemeenten leggen nu al bijvoorbeeld samen met schoolbesturen de verduurzamingsplannen vast in een integraal huisvestingsplan (IHP).

Gemeenten hebben zich in de afgelopen jaren ook gecommitteerd aan de wettelijke taak van toezicht op energiebesparing in de industrie. Een goede start is gemaakt, maar structurele inzet op energiebesparing bij bedrijven blijft noodzakelijk. De ervaring leert dat het toezicht op energiebesparing het beste kan worden afgestemd op de gemeentelijk wijkenaanpak in een (regionaal) meerjarig programma.

Opwekken duurzame energie

Technologische innovatie brengt ons steeds meer manieren om schone energie te produceren. Afhankelijk van de ruimtelijke mogelijkheden in uw gemeente kunt u windenergie opwekken, zonneweides inrichten of geothermie toepassen. Het is van belang om via een zorgvuldig proces omwonenden te betrekken bij het maken van de keuzes. Ook is het mogelijk dat omwonenden zelfs (financieel) participeren in energieprojecten. Zo zijn er in een gemeente vaak ook lokale energie-initiatieven en -coöperaties actief. U kunt deze als gemeente faciliteren en ondersteunen met bijvoorbeeld kennis en middelen. Dit draagt bij aan het vergroten van het maatschappelijk draagvlak.

Ruimtelijke en maatschappelijke opgave

De energietransitie zal een grote maatschappelijk en ruimtelijke impact hebben. Waar we onze energie tot nu toen vooral uit de grond putten, zal in de toekomst energieopwekking vooral bovengronds plaatsvinden. Ook maakt de doorbaak van elektrisch vervoer ruimtelijke aanpassingen nodig, zoals de plaatsing van publieke laadpalen. Naast het fysieke domein raakt de energietransitie ook nadrukkelijk aan het sociaal domein. Zo komen de kosten van de energietransitie, bijvoorbeeld via de Opslag Duurzame Energie, vaak onevenredig terecht bij lagere inkomens. Hogere inkomens aan de andere kant profiteren juist vaker bijvoorbeeld subsidies op zonnepanelen. Dat stelt elke gemeente de uitdaging om de kansen te bieden aan alle huishoudens om te participeren in de energietransitie.

Al deze vraagstukken vergen integrale antwoorden, die het best regionaal geformuleerd kunnen worden. Afgelopen jaar hebben in vijf pilotregio’s de medeoverheden en het Rijk gezamenlijk gewerkt aan het opstellen van een regionale energiestrategie (zie hiervoor de aparte Raadgever). Goede kans dat binnenkort dus ook uw buurgemeente op stoep staat voor regionale samenwerking.

Inzicht in de eigen opgave

Met de Lokale Energie Etalage kunt u het energieverbruik van uw eigen gemeente inzien en monitoren.

Wat kan uw gemeente concreet doen?

  • Particuliere woningeigenaren stimuleren om energiebesparende maatregelen te nemen
  • Daarbij speciale verduurzamingsfondsen vrijmaken waarmee ook particuliere huishoudens met een smalle beurs in hun woning kunnen verduurzamen
  • Prestatieafspraken maken met de eigen woningbouwcorporaties voor de verduurzaming van de sociale huurvoorraad
  • Zorgen voor een verduurzaming van de energievoorziening in het maatschappelijk vastgoed, denk bijvoorbeeld aan het eigen gemeentehuis, scholen, buurthuizen en bibliotheken
  • Energiebesparing bij bedrijven stimuleren en handhaven op basis van de Wet milieubeheer
  • Lokale duurzame energieopwekking faciliteren en stimuleren
  • Alternatieve warmtebronnen faciliteren voor een gasvrije nieuwbouw
  • Schonere mobiliteit, zoals fietsen, te stimuleren door bijvoorbeeld extra fietspaden
  • Elektrisch en duurzaam personenvervoer faciliteren, bijvoorbeeld door het instellen van een milieuzone of emissievrije binnenstad, aparte parkeertarieven of -vergunningen voor elektrische auto’s en het aanbrengen van deelauto- en laadvoorzieningen bij nieuwbouw
  • De opgave in regionaal verband oppakken in een gezamenlijke energiestrategie

Wat mag u van de VNG verwachten?

Het VNG-programma Energie stimuleert, inspireert en verbindt bestuurders (college en raad) en ambtenaren op het gebied van lokale en regionale energiebesparing en -opwekking in de gebouwde omgeving. Wij doen dit op diverse terreinen zoals:

  • energiebesparing en duurzame energieopwekking in de particulier woningvoorraad,
  • handhaving van energiebesparing bij bedrijven (Wet milieubeheer),
  • invoeren van maatregelen ten behoeve van verduurzaming van de sociale huurvoorraad, maatschappelijk vastgoed (o.a. schoolgebouwen), openbare verlichting, mobiliteit en transport
  • duurzame energieopwekking

Dit doet wij door een team van experts, met een netwerk van regiocoördinatoren, in te zetten dat initiatieven en vraagstukken met elkaar verbindt, onderwerpen op de politieke agenda zet, en nieuwe ontwikkelingen inzichtelijk maakt. Daarnaast kunnen gemeenten met vragen altijd terecht bij de VNG.

Meer informatie