Brede welvaart, het is een term die nog niet zo heel lang geleden weinig werd gebruikt. Maar in korte tijd is ze vast onderdeel geworden van het overheidsjargon. Ruim een jaar geleden introduceerde Rabobank-econoom Otto Raspe het begrip bij gemeenten, tijdens een bestuurdersdag van de VNG. Zijn boodschap: stop met het nemen van het Bruto Binnenlands Product (BBP) als uitgangspunt voor beleid en vervang het door de Brede Welvaartsindicator, de BWI. Waar het BBP alleen uitgaat van economische groei, geeft een BWI een veel genuanceerder beeld van de welvaartsgroei. De staat van onderwijs, gezondheid, milieu, de balans tussen werk en privé, subjectief welzijn – allemaal thema’s die in de BWI worden meegenomen.

Joks Janssen gaat zich in Tilburg vooral bezighouden met het omgevingsbeleid. Omgevingsplannen die bepalen hoe onze dagelijkse leefomgeving wordt ingericht en georganiseerd, zijn direct verbonden met de kwaliteit van leven. Hoe kan het beleid voor de fysieke leefomgeving bijdragen aan het versterken van brede welvaart? Hoe zorgen we ervoor dat niet alleen de economische groei centraal staat, maar ook de mens en zijn welbevinden?

Brede welvaart is op zichzelf geen nieuw begrip, zegt Janssen. ‘Het is eigenlijk nieuwe taal voor een wat ouder verhaal van duurzame ontwikkeling. Die discussie speelt op lokaal en regionaal niveau al vanaf de jaren tachtig. Brede welvaart geeft het een nieuwe impuls. Het denken hierover nam een grote vlucht na de financiële en economische crisis van 2008. Economen gingen zich toen realiseren dat het BBP misschien toch niet het geschikte kompas was om op te koersen.’

Economische wildgroei had een grens, zo bleek. Sinds een jaar of zes wordt de Wellbeing Economy ook in Nederland omarmd. ‘Zeker nadat de Tweede Kamer de nationale planbureaus heeft gevraagd het brede welvaartsconcept verder uit te werken. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft de vertaalslag gemaakt naar de wereld van het lokaal en regionaal bestuur’, zegt Janssen.

De regio is eigenlijk de maat van ons dagelijks bestaan

Regionale schaal

Janssen gaat zich in Tilburg vooral richten op de regionale schaal. ‘Brede welvaart gaat over kwaliteit van leven en kwaliteit van de leefomgeving, en de interactie tussen die twee. De regio is eigenlijk de maat van ons dagelijks bestaan. Voor onderwijs, gezondheid en arbeidsmarkt moet je bijna altijd naar dat niveau kijken. Maar het echte werk moet natuurlijk ook voor een groot deel lokaal plaatsvinden.’

De vraag is, hoe je brede welvaart kunt vangen in de harde cijfers van een gemeentebegroting. Wat een parkeerplaats oplevert, is goed te begroten. Maar welbevinden, welke kosten en opbrengsten hang je daaraan?
Janssen vindt het sociaal domein een goed voorbeeld hoe het kán: ‘Als je merkt dat lokaal preventiebeleid in de sfeer van gezondheid ervoor zorgt dat minder mensen aanspraak gaan maken op zorgvoorzieningen, dan vertaalt zich dat in euro’s. Uiteindelijk is het voor gemeentebestuurders beter om aan de voorkant te sturen dan aan het eind van de pijplijn. Als je ervoor zorgt dat het welzijn en welbevinden van je inwoners op orde zijn, dan is er een grote kans dat ze ook op de arbeidsmarkt zullen slagen en later minder onder het kopje Uitkeringen op de gemeentebegroting terugkomen.’

Het sociaal domein is het koekoeksjong dat andere domeinen wegdrukt uit de begroting

Nieuw kader

Had het BBP-kompas z’n beperkingen, met brede welvaart krijgen gemeenten een nieuw, meer integraal afwegingskader in handen om koers te houden in wat Janssen de ‘golven van verandering’ noemt: de coronapandemie, de klimaatopgave, de biodiversiteitscrisis. Is dit ook het moment voor een complete reset van de samenleving, zoals vaak wordt gezegd? ‘Het perspectief van brede welvaart dwingt je in ieder geval anders naar economische groei te kijken’, zegt hij. ‘Wat draagt deze sociaal bij, en ecologisch? Alleen maar koersen op economische productiviteit is misschien op de korte termijn voordelig, voor de huidige generatie, maar je moet ook denken aan je kinderen en kleinkinderen.’

Maar gemeenten moeten wel in staat worden gesteld om de slag naar de brede welvaart te maken, en daar maakt Janssen zich zorgen over. ‘Gemeenten krijgen niet de middelen om hun taken goed uit te kunnen voeren. Dat zie je ook bij de nu voorgestelde verdeling van het gemeentefonds. En als je die middelen niet hebt, moet je als gemeentebestuur moeilijke keuzes maken. Het sociaal domein is dan het koekoeksjong dat andere domeinen wegdrukt uit de gemeentebegroting: cultuur, de leefomgeving. Dan maak je het voor de brede welvaart wel heel ingewikkeld.’

Wat mogen gemeenten van zijn werk aan Tilburg University verwachten? Janssen: ‘We krijgen verschillende vragen van gemeenten, bijvoorbeeld over de monitoring van brede welvaart. Hoe breng je die in beeld? Wat komt daar allemaal bij kijken? In de Academische Werkplaats “Brede welvaart in de regio” gaan we samen met gemeenten onderzoek doen. Met mensen uit de lokale beleidspraktijk, science practitioners, gaan we gemeenten helpen met concrete thema’s die met brede welvaart samenhangen. Dus gemeenten mogen veel verwachten, we gaan ze dicht op de huid zitten.’