VNG Magazine nummer 3, 19 februari 2021
Tekst: redactie
De VNG zal pas instemmen met de voorgestelde herijking van het gemeentefonds als het Rijk substantieel meer geld beschikbaar stelt voor de lokale overheden. Die boodschap werd herhaald op de Buitengewone algemene ledenvergadering (BALV) nadat onlangs de voorgestelde nieuwe verdeling van het fonds openbaar werd.
Begin februari stuurde minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken de uitwerking van de herijking van het gemeentefonds ter advies naar de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Uit die adviesaanvraag bleek dat er grote verschillen zijn met de huidige verdeling van het geld voor gemeenten. Met name de gemeenten in het noorden van het land gaan er in het voorstel fors op achteruit. Ollongren stelt voor die gemeenten tijdelijk te compenseren, al laat ze een besluit daarover aan het nieuwe kabinet. Maar die compensatieplannen nemen de zorgen in het noorden niet weg.
‘We zijn ons rotgeschrokken’, zei wethouder van financiën Bert Nederveen (ChristenUnie) van Westerkwartier tijdens de BALV. Hij wees erop dat gemeenten die straks slechter af zijn, in de meeste gevallen de gemeenten zijn die het nu ook al moeilijk hebben, een klacht overigens die sinds de cijfers bekend zijn gemaakt vaker wordt geuit. Het is niet eerlijk om gemeenten die het al moeilijk hebben, verder over de rand te duwen, zei Nederveen.
Wethouder Victor Everhardt (D66) van Amsterdam is voorzitter van de VNG-commissie Financiën. Hij zei tijdens de BALV de zorgen van de gemeenten te begrijpen. Hij riep gemeenten op vooral te reageren op de voorstellen voor de herijking. De VNG zal dat zelf later doen, als ook het ROB-advies er ligt. Naar verwachting is dat in maart. In een brief aan de gemeenten stelde de VNG wel opnieuw de eis dat ‘de financiële positie van gemeenten substantieel verbeterd moet worden voordat een nieuwe verdeling ingevoerd kan worden’. Everhard: ‘Dit past allemaal in het bredere verhaal: de koek móét groter’.
Het herijkte gemeentefonds kent minder maatstaven, waardoor de verdeling eenvoudiger maar globaler is geworden. Ook zijn aan de maatstaven andere waarden toegekend. Bijna de helft van de gemeenten (46 procent) merkt relatief weinig van de herverdeling, omdat het effect beperkt blijft tot 25 euro per inwoners, in de plus of in de min. (RvdD)
‘Dit zijn ook uw inwoners’
VNG-voorzitter Jan van Zanen had in zijn toespraak tijdens de Buitengewone Algemene Ledenvergadering (BALV) een duidelijke boodschap aan de politici die zich nu warmlopen voor een plek in de Tweede Kamer.
De partijen denken misschien dat de financiële nood bij gemeenten geen belangrijk thema is bij de komende verkiezingscampagne – ‘want: gemeenten brengen geen stem uit’ – maar dan vergissen zij zich, zei Van Zanen. ‘Als gemeenten hun taken niet meer uit kunnen voeren, dat gaat niet zozeer over gemeenten, maar over onze inwoners. En voor alle duidelijkheid: dat zijn ook uw inwoners. En uw kiezers.’
Van Zanen: ‘Tegen die Kamerleden zeg ik: laat dat niet gebeuren. Breng ons niet in de positie dat we onmogelijke keuzes moeten maken, want dan komen de bestuurlijke verhoudingen verder onder druk.’ Als gemeenten niet de financiële ruimte krijgen om hun werk te kunnen doen, heeft heel Nederland een probleem, zei Van Zanen. Het verdelen van de tekorten is niet aan de orde. ‘Daar zijn gemeenten uiteindelijk niet mee geholpen. De koek moet groter.’
Claim
Als het aan de VNG ligt, wordt het dossier van de gemeentefinanciën niet ‘de zoveelste claim op de grote stapel van de kabinetsinformateur’: ‘Wij zijn een medeoverheid die het vervullen van haar primaire taak ten behoeve van alle inwoners heel serieus neemt.’
Los de financiële problemen op en de beloning zal zoet zijn, beloofde Van Zanen. Want dan staan gemeenten klaar om de hand aan de ploeg te slaan. Investeren in woning, de energietransitie, economisch en sociaal herstel na de crisis en, vooral: ‘Wij willen een betere overheid zijn, een overheid met een gezicht die heeft geleerd van fouten uit het verleden.’ Maar daarvoor is wel perspectief nodig. De uitdagingen zijn talrijk. ‘Scholieren hebben achterstanden opgelopen, de tweedeling in de samenleving is toegenomen, ondernemers hebben tikken gekregen en inwoners raken moe en gefrustreerd. En bij de aanpak van al die uitdagingen vervullen gemeenten een essentiële rol.’ (LM)
Duidelijkheid over kosten warmte
De warmtetransitie vraagt om een integraal vormgegeven energiesysteem, met daaraan gekoppeld integrale wetgeving en financiering. Anders bestaat het risico dat er een onevenredige kosten verdeling over de inwoners plaatsvindt.
De Hengelose wethouder Claudio Bruggink (D66) kon het niet duidelijker zeggen: Een ongelijke ordening van vitale energie-infrastructuren, is niet wenselijk. Hij diende met negen medeondertekenaars een motie in over de warmtetransitie. De motie, met positief advies van het VNG-bestuur, werd door de leden met 99,74 procent van de stemmen aangenomen.
Gemeenten sturen de VNG daarmee op pad om hierover met het Rijk tot overeenstemming te komen. Daartoe gaat de koepel het gesprek aan met de departementen Economische Zaken, Binnenlandse Zaken en Financiën gezamenlijk. Dit om toe te werken naar een samenhangende aanpak van vraagstukken in de wijken, buurten en dorpen, om zo de doelen van de warmtetransitie beter te borgen.
Gemeenten zijn eerder akkoord gegaan met het Klimaatakkoord, waarvan de warmtetransitie onderdeel uitmaakt, onder drie randvoorwaarden, waaronder de vergoeding voor de uitvoeringslasten.
Bruggink: ‘We nemen onze verantwoordelijkheid voor het Klimaatakkoord. De warmtetransitie is complex en vraagt om nadrukkelijke regie van gemeenten. Daar zijn voorwaarden voor gesteld en we constateren dat nog niet voor alles afspraken zijn gemaakt. Werk toe naar één integrale energiewet en geeft duidelijkheid over de omvang van de rekening van de warmtetransitie en waar die terechtkomt.’
Uitvoeringskosten
Op de ledenvergadering werd ook een motie van Assen aangenomen, met 99,73 procent van de stemmen. Daarin wordt de VNG opgeroepen op korte termijn met het Rijk in gesprek te gaan over de reële en volledige compensatie van de uitvoeringskosten waarmee gemeenten zich geconfronteerd zien.
Burgemeester Marga Vermue van Sluis bracht namens de dertien Zeeuwse gemeenten steun uit aan de motie en het positieve advies van het bestuur. Wel maakte zij zich zorgen over het tempo waarmee de afspraken kunnen worden gemaakt en de gevolgen voor Zeeland.
Lot van Hooijdonk, wethouder van Utrecht (GroenLinks), gaf namens het VNG-bestuur aan dat de koepel zo snel mogelijk in overleg gaat met het Rijk, met daarbij een groot accent en prioriteit op 2022. (MM)
Regie gemeente bij verlengde schooltijd
De VNG moet bij de kabinetsformatie financiële ruimte claimen voor jongeren die hun verloren onderwijstijd moeten inhalen.
Een motie die daartoe oproept, werd op de ledenvergadering met massale instemming aangenomen.
De motie, ingediend door Lelystad en ondersteund door negen andere gemeenten, roept de VNG op ervoor te zorgen dat gemeenten en scholen hiervoor extra geld krijgen zodat zij samen, in onderling overleg maar onder regie van gemeenten, die verlengde schooltijd kunnen invullen.
Lelystad wees erop dat in coronatijd, ondanks grote inspanningen van het onderwijs, kinderen achterstand hebben opgelopen die ze niet zonder extra ijver kunnen inhalen. Het kabinet heeft al 224 miljoen euro vrijgemaakt voor het ondersteunen van inhaal- en ondersteuningsprogramma’s, maar gemeenten willen weten inzicht krijgen in hun individuele situatie zodat zij het geld gericht kunnen inzetten.
Het VNG-bestuur nam de motie over. ‘Voor de korte en middellange en lange termijn overleggen wij met het ministerie van OCW. Dit moet leiden tot een “Nationaal plan onderwijs na Corona” met als doel dat alle achterstanden als gevolg van corona uiterlijk in 2028 zijn ingelopen. De rol van gemeenten moet in dat Nationale plan worden herkend en erkend’, zo reageerde het bestuur. (LM)
VNG: Thuiswerkvergoeding opnemen in cao
De VNG wil dat een thuiswerkvergoeding wordt opgenomen in de cao. Dat zei Ton Heerts, burgemeester van Apeldoorn en voorzitter van het College voor Arbeidszaken van de VNG, op de BALV. Burgemeester Jos Wienen van Haarlem riep de VNG op snel werk te maken van de vergoeding in de onderhandelingen met de vakbonden. Heerts: ‘We hadden gemikt op een snelle tussentijdse afspraak voor 2021, maar dat bleek van de zijde van de vakbonden niet mogelijk. Zij hebben meer tijd nodig.’ (RvdD)