Almere heeft een beleidsplan voor diversiteit en inclusiviteit opgesteld. De stad telt 215.000 inwoners met meer dan 150 verschillende nationaliteiten. De bevolking bestaat voor tussen de 35 en 40 procent uit mensen met een migratieachtergrond. Wethouder Froukje de Jonge (CDA) had tijd nodig voor het schrijven van dat beleidsplan. ‘Er lagen allerlei ambtelijke stukken, maar daar kon ik niets mee. Daarin werd uitgelegd wat de kracht is van diversiteit en waarom discriminatie niet mag. Dat weten we wel. Je kunt helemaal niet zeggen dat je als gemeente divers wilt zijn, dat ben je of dat ben je niet. De vraag is wat je doet je als mensen zich onttrekken aan de gemeenschap, of als inwoners worden uitgesloten.’

Binding is het sleutelwoord. Maar die binding ontstaat niet wanneer de een zich slachtoffer voelt en de ander als dader wordt gezien. ‘Iedereen maakt in Almere een nieuw begin, dat bindt ons. We zijn een superdiverse stad die we samen tot mooie leefomgeving willen maken, met werk, inkomen, groen, en goede scholen voor iedereen. Dat leidde tot een beleidsplan van één regel: Almere voor iedereen, door iedereen. Dat betekent dat we als gemeente en samenleving ons best doen uitnodigend te zijn voor alle inwoners.’

Welkom
De gemeente maakt dit onder meer kenbaar met speciale symbolen en door happenings te helpen organiseren voor bepaalde doelgroepen. ‘Als je geen ondertiteling bij filmpjes op je website hebt, dan weet je dat je bepaalde groepen uitsluit. Als de gemeenteraad bestaat uit louter witte of zwarte mensen van tussen de 20 en 30 jaar, ben je ook niet uitnodigend. Als bij inspreekavonden mensen van kleur massaal afwezig zijn, doe je iets niet goed. Iedereen moet voelen dat je er voor ze bent, dat ze welkom zijn in hun stad en mee mogen doen. Alleen divers zijn is niet genoeg, creëer als samenleving en overheid omstandigheden waardoor inwoners zich uitgenodigd voelen.’

We hebben geen beleid nodig, maar oplossingen

Voor De Jonge is meedoen niet vrijblijvend wanneer Almere inwoners op een passende manier uitnodigt. Een samenleving bouw je samen op. Daarom hangt onder de uitnodiging een zogeheten Doe-agenda. De doe-vraag is in Almere belangrijker dan de beleidsvraag. In de concrete actie wordt het pas ingewikkeld. ‘Almere is een jonge, snelgroeiende stad waar mensen een nieuw begin maken. Wij kennen van nature geen zwarte of witte wijken en scholen. Dat komt wellicht omdat iedereen die hier start, hetzelfde belangrijk vindt: goede scholen, werk, een veilige en groene omgeving en gezellige buren. De stad groeit, wordt ouder en gewoner. Het lijkt erop dat segregeren hoort bij gewoon worden. Dat willen we niet, en daar moeten we aan werken. Vandaar de Doe-agenda met activiteiten op alle vlakken als wonen, uitgaan, kunst, de arbeidsmarkt en de politiek.’

Twijfel
Een belangrijk punt is integratie op de arbeidsmarkt. De arbeidsparticipatie van mensen met een niet-westerse achtergrond is te laag. De Jonge weet dat er op de arbeidsmarkt wordt gediscrimineerd. ‘Belangrijk is wat we daaraan doen, zodat mensen krijgen waar ze recht op hebben: een uitnodigende arbeidsmarkt. Zeggen dat discrimineren niet mag staat al in de Grondwet, daar kom je er niet mee. Wij richten een diversity council op, een club van werkgevers die we hulp bieden om zich meer uitnodigend op te stellen. Ze kijken kritisch naar hun wervings- en selectiebeleid, en onderzoeken wat het vergt wanneer ze oudere werkzoekenden of mensen met een handicap of niet-westerse herkomst aannemen. We bieden ook ruimte voor twijfel en vragen. Veel discriminatie ontstaat door angst voor het onbekende en vooroordelen. Daar mogen mensen over praten, maar het moet wel leiden tot actie.’

Nareizigers
Almere is uitgenodigd deel te nemen in het rijksprogramma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt (VIA). Dat moet leiden tot een betere arbeidsmarktpositie van mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. In een van de pilots ligt de focus op zestig nareizigers, vrouwen van wie de echtgenoot vooruit is gereisd en al een verblijfsvergunning heeft. De arbeidsparticipatie in die groep is heel laag. ‘We gaan ze heel breed helpen om in stapjes een plek op de arbeidsmarkt te verwerven. We doen dat omdat we die vrouwen nodig hebben, en omdat ze ouders zijn van een nieuwe generatie.’

Ook steunt Almere inwoners die helpen bouwen aan die nieuwe samenleving waarin iedereen zich herkent. Zo is er de inwoonster die haar best doet om in Almere het feest van het nieuwe begin voor elkaar te krijgen. Een geheel nieuwe feestdag in de lente waarbij inwoners samen het nieuwe begin vieren. ‘Een prachtig idee. Almere kent ook een club, Avanti Almere, die gesprekken faciliteert tussen groepjes van zo’n twintig tot dertig deelnemers, rond bepaalde thema’s als leven met autisme, slavernij en discriminatie binnen de gemeentelijke organisatie. Die bijeenkomsten bieden de rust om te luisteren naar de ander. Daar leer je dat die ander iets anders ervaart in deze stad dan jij. Die gesprekken zijn voor mij zeer waardevol.’

Belangrijkste vraagstuk
De Jonge zit in de begeleidingscommissie van het programma Divers & Inclusief, een initiatief van de VNG en het ministerie van SZW. Daarin werken gemeentebestuurders samen aan handelingsperspectieven. De Jonge is wat later ingestapt, maar heeft al wel het nodige opgestoken. Duidelijk is dat het om ingewikkelde materie gaat. Iedereen zoekt naar simpele antwoorden, maar het wordt lastig zodra het concreet wordt. ‘In mijn ogen is dit een van de belangrijkste vraagstukken. Het kan in Nederland niet zo zijn dat grote groepen niet deelnemen. Iedereen moet zich Nederlander voelen en uitgenodigd worden om mee te doen. Moeilijk te bepalen is de rol die de overheid daarin heeft, anders dan die stimulerende rol die we allemaal wel pakken.’

Accepteer dat het debat soms ingewikkeld is

Eerder was De Jonge waarnemend burgemeester in Oost-Groningen. Anders dan in de stad hebben de inwoners daar totaal geen moeite om mensen met een handicap mee te laten doen. ‘Ze zijn daar zo inclusief als het maar kan, daar kunnen we in het stedelijk gebied nog wat van leren. Andersom hebben wij veel kleuren en culturen in onze samenleving. Gemeenten kunnen van elkaar leren en daar zie ik een rol voor de VNG weggelegd. Juist omdat dit zo’n lastig debat is, is een gereedschapskist met concrete oplossingen zo belangrijk. De VNG kan regelen dat gemeenten de gereedschapskist vullen, als logisch vervolg op het programma Divers & Inclusief. We hebben geen beleid nodig, maar oplossingen voor concrete wrijvende situaties.’

Handelingsverlegenheid
Want vraagstukken zijn er legio. Wat te doen bij de vraag waarom er nog een kerstboom in het stadhuis staat? Wat doe je met de vraag van het moskeebestuur om versterkte gebedsoproep toe te staan, of met de eis dat er een minimumaantal vrouwen in het bestuur van een gesubsidieerde instelling zit? De Jonge: ‘Doe ervaring op om mogelijke handelingsverlegenheid van je af te schudden. Accepteer dat het debat soms ingewikkeld is, maak het niet abstract, vind antwoord op die concrete vragen rond leven in verscheidenheid met elkaar.’

Inclusiviteit moet volgens de wethouder niet alleen een verhaal van verlies zijn, zoals dat het nu vaak is. ‘Er is altijd de groep die denkt iets kwijt te raken door die inclusie of die wordt beschuldigd van allerlei zaken. Daartegenover staat de groep die zich buitengesloten voelt en denkt dat er niets verandert. We moeten samen leren inschikken, zaken loslaten en anders doen dan we gewend zijn.’

Daar moet dan wel iets aantrekkelijks voor terugkomen. ‘Luister naar de mensen die in jouw gemeente wonen en die iets anders ervaren dan jij. Zet niet te veel in op doelgroepen, de samenleving moet immers voor iedereen interessant zijn. Een vraag over versterkte gebedsoproep vergt een fatsoenlijk antwoord, net als de vraag om bussen geschikt te maken voor alle soorten scootmobielen. Maak het concreet, vraag je af welke belangen je tegen elkaar moet afwegen en formuleer aan de hand daarvan de algemene normen.’