Nu de acute coronacrisis achter ons ligt, kunnen we lessen trekken uit de voorbije periode. Ik steun de corona-aanpak van het kabinet en de VNG heeft zeer intensief met het rijk samengewerkt. Maar voor de toekomst is het ook zinvol om diepere vragen te stellen: wat voor samenleving willen we zijn?

Onze maatschappij ontwikkelt zich tot een risicosamenleving: we accepteren geen risico’s meer. De overheid moet ons behoeden voor pandemieën en andere tegenspoed. En als het niet lukt een ramp te voorkomen, dan moeten de negatieve gevolgen zo klein mogelijk zijn. Risico’s moeten in onze samenleving zo veel als mogelijk worden uitgesloten.

Preventie, beleid dat is gericht op het voorkómen van problemen, wordt dan steeds belangrijker. Het kenmerk van de preventieve taak van de overheid is dat deze, zonder afbakening, oneindig is: alle risico’s die zich in de toekomst zouden kunnen voordoen en die we ons nu kunnen verbeelden, zijn onderwerp van overheidsoptreden. Ieder risico moet worden uitgebannen.

De overheid kan ons niet voor elk risico behoeden

Het is de vraag of dit voor iedereen een leefbare samenleving is. Want een samenleving die geen risico’s accepteert, is een samenleving die uiteindelijk stil komt te staan. Door thuis te blijven en geen mensen te ontvangen, gaat corona aan onze deur voorbij, door niet in de auto te stappen overlijden we niet in het verkeer, als we niet roken is het risico op longkanker kleiner. Een risicosamenleving ontwikkelt zich dan via de preventiesamenleving tot een samenleving die ik als ‘verroer-je-niet-samenleving’ karakteriseer. Preventie lijkt de beste remedie tegen risico’s. Maar schijn bedriegt: een stilstaande samenleving is uiteindelijk niet leefbaar.

Hoe gaan we hiermee om? In de eerste plaats moeten we het probleem erkennen van de ontwikkeling naar een risicosamenleving. Welke risico’s accepteren we? Wat zijn de maatschappelijke consequenties als we risico’s niet accepteren? In de tweede plaats: risico’s zullen altijd in onze samenleving aanwezig zijn en daar hebben we mee te leren leven. De overheid kan ons nu eenmaal niet voor elk risico behoeden. De acceptatie van risico’s vereist, ten derde, een politiek-bestuurlijk leiderschap dat balans zoekt tussen verschillende risico’s die optreden. En tot slot: om risico’s te kunnen dragen zijn tijd, inzet, middelen en menskracht nodig, zodat we veerkrachtig kunnen optreden als risico’s zich voordoen.

Een ‘verroer-je-niet-samenleving’ biedt een antwoord op tal van denkbare risico’s. En tegelijkertijd is het een samenleving die in haar wens om levens te beschermen, de leefbaarheid kan beperken. Welke samenleving staat ons voor ogen? Laten we daar de komende tijd met elkaar het gesprek over aangaan.