In de buurt van de Zaanse Schans keek niemand ervan op. Maar de afgelopen jaren doken de rolkoffers en rugzakken op de meest onverwachte plekken op. Op fietspaden bijvoorbeeld en langs rotondes, toeristen op zoek naar een adresje dat ze via Airbnb of op een andere huizendeelsite hadden gevonden. Zelfs de rustige Burgemeestersbuurt had te maken met overlast door deze particuliere woningverhuur. ‘Ze urineren in onze tuinen’, kopte het Noordhollands Dagblad over de ongewenste huurders.
Horecaondernemers klaagden op hun beurt over oneerlijke concurrentie. Terwijl zij aan allerlei regels moeten voldoen, hoeven particuliere vakantieverhuurders zich nergens aan te houden. Maar de mogelijkheden om iets aan het probleem te doen waren beperkt, vertelt wethouder Annette Baerveldt (D66), die toerisme in haar portefeuille heeft. ‘We waren al lange tijd bezig met beleid, maar de juridische grondslag ontbrak.’ 

Registreren

Jaarlijks heeft Zaanstad te maken met 2,4 miljoen bezoekers, vooral vanwege de Zaanse Schans maar ook omdat de gemeente maar twaalf treinminuten van Amsterdam ligt. De vraag naar particuliere bedden was voor corona hoog, weet de wethouder. ‘Toeristen vinden dit een fijne manier van overnachten.’ Maar de toeristische verhuur van kamers en huizen door particulieren onttrekt óók woonruimte aan de woningmarkt. ‘Een markt waarin toch al sprake is van schaarste.’ Bovendien ervaren inwoners overlast. ‘Niet alleen door de rolkoffers op de stoep, maar ook door zaken als extra afval in de straat. Ook heeft het komen en gaan van tijdelijke huurders impact op de sociale cohesie in een buurt.’
De nieuwe Wet toeristische verhuur van woonruimte, die per 1 januari van dit jaar geldt, biedt veel meer mogelijkheden dan artikel 21 van de Huisvestingswet. Iedere verhuurder van vakantiewoningen moet zich voortaan eenmalig registreren. Voor particuliere vakantieverhuurders gelden aanvullende regels. Zo legt Zaanstad het aantal dagen dat mag worden verhuurd aan banden tot maximaal dertig dagen per kalenderjaar. Ook moet de verhuurder vooraf melden wie er tijdelijk in de vakantiewoning verblijft. Voor bed-and-breakfast-eigenaren geldt alleen een registratieplicht.

Toeristen trekken zich nu eenmaal weinig aan van gemeentegrenzen

Open source

Voor de registratie maakt Zaanstad gebruik van een opensource-applicatie die werd ontwikkeld door de gemeente Amsterdam. De stad is daarmee samen met Rotterdam, Utrecht en Den Haag een van de koplopers met dit registratiesysteem, dat werd ingericht volgens de principes van Common Ground. Dat betekent dat het informatiesysteem wordt gescheiden van de applicatie en de achterliggende processen. ‘Het principe van bronscheiding, waarbij informatiesysteem is gescheiden van applicatie en proces, sprak onze IT-mensen aan’, zegt Baerveldt. ‘Daarbij zijn privacy en security goed geborgd in het systeem.’
Dat Amsterdam de aanjager was van de testcase, wekte vertrouwen. Baerveldt: ‘Als het gaat om de verhuur van vakantiewoningen zijn we onderdeel van de metropoolregio Amsterdam. Toeristen trekken zich nu eenmaal weinig aan van gemeentegrenzen.’
Het registratiesysteem geeft Zaanstad de mogelijkheid de regie te nemen bij toeristische verhuur en uitwassen te voorkomen. ‘Voorheen probeerden we grip te krijgen door informatie van huizendeelsites te scrapen [een vorm van analyseren, red.], maar dan heb je alleen verhuurders en geen adressen’, vult beleidsadviseur toerisme Janelle Fraenk aan. Voor de uitbraak van corona telde ze rond de 500 particuliere verhuurders die in Zaanstad actief waren.
De wethouder benadrukt dat het registratiesysteem niet alleen nuttig is voor grote gemeenten. ‘Het zou juist mooi zijn als ook kleinere gemeenten zich aansluiten, zodat we samen het register verder kunnen ontwikkelen. Het is nu eenmaal anders of je een gemeente bent met enkele honderden toeristische verhuurders, zoals Zaanstad, of enkele tienduizenden, zoals Amsterdam.’ 

Gefaseerd

Zaanstad heeft met het registratiesysteem gekozen voor een gefaseerde aanpak: eerst de registratie via toeristischeverhuur.nl, daarna eventueel uitbreiding met andere applicaties. Iedere verhuurder die zich aanmeldt, krijgt een registratienummer dat moet worden vermeld op verhuursites. Ook nieuwe huurders moeten worden aangemeld, met de verblijfsduur. Op termijn kan ook toeristenbelasting via hetzelfde registratienummer worden geheven, maar deze uitbreiding wil Zaanstad eventueel pas later doen. 
In tegenstelling tot Amsterdam kiest de gemeente ook nog niet voor het invoeren van een vergunningsplicht, maar deze ‘uitbreiding’ van regels is mogelijk op termijn. Zaanstad wil eerst de effecten van het beleid afwachten, om vervolgens te bepalen wat extra benodigd is om toeristische verhuur van woonruimte verder te reguleren.

Eenvoudig instappen

Dankzij de Common Ground-opzet is het voor gemeenten relatief eenvoudig in te stappen bij het registratiesysteem voor vakantiewoningen dat Amsterdam ontwikkelde. ‘De opensource-applicatie ligt voor alle gemeenten klaar op de plank, ze kunnen zo starten’, zegt innovatieontwikkelaar Mark Workel van de gemeente Amsterdam, die nauw betrokken was bij de bouw van de applicatie. Niet alleen de G4, ook kleine gemeenten hebben er baat bij. ‘Ook voor gemeenten met relatief weinig toeristen is het registratiesysteem eenvoudig te gebruiken. Voor hen is een instappakket beschikbaar.’ 

De opensource-applicatie ligt voor alle gemeenten klaar op de plank

Common Ground-principes

De applicatie is gebouwd via de Common Ground-principes, een eenvoudige, snelle en slimme inrichting van de informatievoorziening. Basisgedachte daarachter is dat vanuit één bron (in dit geval de landelijke database met registratienummers) wordt gewerkt aan verschillende ICT-oplossingen. De komende tien jaar zullen alle data-applicaties in gemeenteland op deze manier worden ingericht. Maar voorlopig lopen er twee testcases: een innovatief huishoudboekje en de registratie van verhuur van vakantiewoningen. De VNG is hierbij opdrachtgever en regelt het functionele beheer.
Omdat Amsterdam de uitgangspunten van Common Ground een warm hart toedraagt, nam deze gemeente het voortouw. De belangrijkste vereisten waren dat de applicatie deelbaar was en persoonsgegevens zou beschermen. Hoe simpel de uitgangspunten van Common Ground ook lijken, de praktijk van een applicatie bouwen bleek weerbarstiger, vertelt Workel. Er was dan ook veel afstemming binnen de G4 en met andere gemeenten. ‘We wilden voorkomen dat er door de verschillende wensen een spaghetticode zou ontstaan.’ Dat is gelukt, er ligt nu een opensource-applicatie die alle gemeenten kunnen gebruiken en verbeteren. ‘Ook alle verbeteringen zijn in open code, zodat andere gemeenten ervan kunnen profiteren. Het is een applicatie geworden voor ons allemaal.’

Ruchtbaarheid

Tot nu toe hebben in Zaanstad enkele tientallen verhuurders een registratienummer aangevraagd. ‘We hebben veel ruchtbaarheid gegeven aan de nieuwe wetgeving’, zegt Fraenk. ‘Maar we merken dat veel mensen al dan niet tijdelijk gestopt zijn en pas op de plaats maken.’ 
Grote vraag is of zij na corona doorgaan. Fraenk: ‘Misschien zijn ze wel iets anders gaan doen, of zien ze op tegen de nieuwe regels.’ Het aanvragen van het registratienummer is in elk geval een eenvoudige handeling, stelt ze. De meldplicht voor particuliere vakantieverhuurders vereenvoudigt de aangifte van toeristenbelasting. ‘Voorheen moesten ze een Excelsheet bijhouden van huurders en duur van het verblijf. Dankzij de invoering van de meldplicht hebben ze deze gegevens altijd bij de hand.’

Gast

Verhuurders die zich voor 1 oktober niet hebben geregistreerd, kunnen rekenen op een forse boete van een paar duizend tot tienduizenden euro’s. Wethouder Baerveldt: ‘Dat lijkt hoog, maar vergeet niet dat in deze branche veel geld wordt verdiend. De boete mag dus wel enig effect hebben.’
Het grote voordeel van het registratiesysteem is dat handhaven eenvoudiger wordt. Bovendien kan nu eindelijk gericht toerismebelasting worden gevraagd. Dat was jarenlang een doorn in het oog van horecaondernemers. ‘Met 2,4 miljoen toeristen tikt dit flink aan.’
Het is niet zo dat toeristen niet welkom zijn in Zaanstad, benadrukt de wethouder. ‘Dat zijn ze wél. Maar het verblijf moet wel beheersbaar blijven. Met de regels voor toeristische verhuur zorgen wij ervoor dat toeristen weer te gast zijn in Zaanstad in plaats van de eigen bewoners.’