VNG Magazine nummer 7, 24 april 2020

Auteur: Annemieke Diekman | Beeld: Dirk Brand

Samenwerking tussen het zorgdomein en het veiligheidsdomein was er voorheen te weinig binnen de regio Zaan-streek-Waterland. Dat moest fundamenteel anders,vonden burgemeester Lieke Sievers van Edam-Volendam en wethouder Jeugd(zorg) van Zaanstad, Songül Mutluer. Project Allen voor Eén was geboren.
 

In het Burgemeester In ’t Veldpark in Zaandam zoeken daklozen en verslaafden elkaar meer op dan anders, als blijkt dat ook Nederland door het coronavirus is getroffen. Net als alle andere Nederlanders moeten zij zich echter houden aan de voorgeschreven anderhalve meter en mogen zij niet meer in groepen bij elkaar zijn. Moeilijk, want juist door die maatregelen wordt het aanbieden van bijvoorbeeld dagopvang aan deze groep lastiger. ‘Hoewel de aanleiding niet vrolijk is, zie je nu wel de meerwaarde van een goede samenwerking tussen het veiligheids- en zorgdomein’, vertelt wethouder Songül Mutluer (PvdA), met onder meer jeugd in haar portefeuille. ‘En van informatie-uitwisseling. Deze groep in het park is namelijk niet alleen uit elkaar gehaald door de politie, maar in overleg met zorginstanties, de gemeente en andere partijen is ook naar een snelle, passende oplossing voor hen gezocht.’

Eilandcultuur

Van een dergelijke intensieve samenwerking is lang nauwelijks sprake geweest. Twee eilanden waren het, het zorgdomein en het veiligheidsdomein in de regio Zaanstreek-Waterland, met daarbinnen tal van kleine schiereilandjes. En waarschijnlijk is dat in meer gemeenten in het land het geval. ‘De versnippering was enorm’, zegt burgemeester Lieke Sievers van Edam-Volendam. ‘Rondom een gezin of cliënt stonden zoveel externe en overheidspartijen, dat het leveren van effectieve en snelle hulp te ingewikkeld was geworden. Zowel op het gebied van coördinatie, financiële stromen, sturing en uitvoering.’

Goede intenties

De intenties van alle betrokkenen waren volgens Sievers zonder meer goed, maar het werd onvoldoende adequaat opgepakt aan de voorkant. ‘Door niet tijdig ingrijpen, werden kleine dingen al snel groot, wat in de eerste plaats niet goed was voor de betreffende cliënten, maar ook leidde tot extra kosten die vermeden hadden kunnen worden als er eerder en efficiënter was geïntervenieerd.’

Dat moest fundamenteel anders, vond zowel Sievers als Mutluer, de aanjagers van het project Allen voor Eén. Daarin werken de acht gemeenten van Zaanstreek-Waterland samen met alle betrokken partijen op het gebied van zorg en veiligheid. Het motto is: één gezin, één plan, één regisseur. Naast de gemeenten zijn de politie, het Openbaar Ministerie, de Raad voor de Kinderbescherming, Reclassering Nederland, Veilig Thuis en de zorginstanties bij het project betrokken.  

Als organisatie maken we het onszelf soms nodeloos moeilijk

Allen voor Eén wordt ondersteund door VNG Realisatie. Uit de GGU-pot (Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering) is een bedrag vrijgemaakt om deze pilot uit te voeren.

‘Daarnaast hebben we profijt van de aanwezige deskundigheid van verschillende mensen van de VNG. Ze denken mee vanuit de samenhang tussen gemeenten. Die grote afstand tussen zorg- en veiligheidsdomein is bij meer gemeenten te zien. De VNG heeft een beter overzicht en kan helpen ervaringen en resultaten aan elkaar te verbinden en verder te ontwikkelen’, zegt Sievers. ‘Onze bottom-upaanpak wordt gewaardeerd. Ook het Verwey Jonker Instituut, dat geweld achter de voordeur onderzoekt, is positief over onze integrale aanpak. We zijn blij met alle steun.’

Adviesbureau BMC is een belangrijke partner in het project en sinds kort is ook het ministerie van VWS op strategisch niveau betrokken. Dat vergroot de kans op landelijke verspreiding van de opgedane ervaringen met Allen voor Eén op termijn.

Startfoto’s geven inzicht

‘De uitdaging was om deze twee losse werelden samen met de andere partners uit het sociaal domein, politie en justitie bij elkaar te brengen’, zegt Mutluer. ‘Werelden die “elkaars thuis” niet begrijpen, komen maar moeizaam zelf tot elkaar.’

Daarom besloten Sievers en Mutluer tot het maken van zogenaamde startfoto’s, een nulmeting bij alle meewerkende partners uit het zorg- en veiligheidsdomein. Uit de startfoto’s bleek inderdaad dat er van verbinding tussen de domeinen nauwelijks sprake was. ‘Het was een confronterende exercitie’, zegt Sievers. ‘Er werden posities en werkwijzen ter discussie gesteld en heilige huisjes omver geschopt. Dat was niet gemakkelijk, mensen hadden zich vaak jarenlang met hart en ziel ingezet met de beste bedoelingen, maar helaas zonder het gewenste resultaat. Het ging te traag, te stroperig, de financiering was te gesegmenteerd en er werd een te grote verantwoordingsdruk gevoeld.’

Overheveling

Sievers wijt dit met name aan de snelle overheveling van de jeugdzorg naar de gemeenten in 2015. ‘Dat moest allemaal gebeuren in een kort tijdsbestek en was bovenal ingegeven door bezuinigingen. Dat heeft er toe geleid dat het omschakelingsproces in oude stramienen werd gegoten. En dus verre van goed uitpakte.’
De startfoto’s hebben volgens burgemeester en wethouder enorm geholpen om de schellen van de ogen te laten vallen en meer inzicht te krijgen in de eigen werkprocessen en die van andere partijen. Sievers: ‘Leren over de schutting heen te kijken en je eigen rol niet te groot te maken, daar gaat het om.’ Vanzelf ging het niet. De structuur van de werkwijze omgooien, zorgde en zorgt voor ongemak en weerstand bij alle partijen. ‘Het is drie stappen heen en dan weer twee terug. Dat heeft veel tijd en energie gekost’, aldus Mutluer.

Samenhang zien en informatie delen

Het project moet ook leiden tot meer informatiedeling. Daarvoor moet op veel plekken de handelingsverlegenheid doorbroken worden. Medewerkers moeten zich niet verschuilen achter regelgeving of de privacywet AVG, vinden Sievers en Mutluer. ‘In de oude situatie was er te veel onbekendheid met de regels en te weinig inzicht om ze toe te passen op verschillende manieren. De structuur was veelal belangrijker dan het doel. Als organisatie maken we het onszelf soms nodeloos moeilijk, we moeten ons niet verbergen achter een mantra van regels of achter het beroepsgeheim, maar binnen de kaders de benodigde informatie delen en in gesprek blijven. En altijd met het doel het gezin zo snel, efficiënt en goed mogelijk te helpen.’  

 Leer over de schutting heen te kijken en je eigen rol niet te groot te maken,
daar gaat het om

Wapenfeiten

Het project loopt nu ruim een jaar en intussen vindt regulier overleg plaats tussen mensen die in het zorgdomein werken en die in het veiligheidsdomein actief zijn, zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau. ‘We zijn nu gezamenlijk opdrachtgever. Die geïntegreerde overleggen leveren veel nieuwe inzichten op en zorgen voor een efficiëntere besluitvorming en uitvoering’, stelt Sievers.

Ook hebben enkele gemeenten een ambtenaar zorg en veilig aangesteld, om zo het interne proces naar zorg en veiligheid te coördineren en te ondersteunen. ‘Het lukt steeds beter om de regierol te leggen bij de partner in de keten waar ze thuishoort. Ook groeit de bereidheidom niet alleen samen te werken maar ook elkaars taal te spreken.’

Leercurve

Mutluer geeft andere gemeenten die de samenwerking tussen zorg- en veiligheidsdomein willen verbeteren, graag nog wat advies mee. Maar wel met de kanttekening dat er altijd lokale verschillen zijn en blijven. ‘Heb lef, durf te veranderen kijk, over je eigen schaduw heen’, zegt zij bevlogen. ‘Zo kun je bewoners die zorg nodig hebben echt helpen en met ze in verbinding blijven. Laat je hierbij niet belemmeren door regels, maar zoek daarbinnen op een creatieve manier je weg. Belangrijk is ook om zo’n omwenteling als deze goed te borgen in de organisatie.’ Zelf gelooft ze steeds meer in het succes van Allen voor Eén: ‘Het was zwaar en ingewikkeld in het begin, maar wat fantastisch dat we dit aangedurfd hebben’.

Het lukt regio Zaanstreek-Waterland nu beter om kleine dingen klein te houden en in een vroeg stadium te interveniëren. ‘Misschien dat we door de coronacrisis wat vertraging oplopen, maar we verwachten dat de nieuwe manier van samenwerken eind 2020 is geborgd in onze organisaties’, besluiten de initiatiefnemers.’

Dit is het tweede van vier artikelen over het Fonds GGU. Het eerste verhaal verscheen in de vorige editie. De artikelen zijn ook te lezen op vng.nl/VNGMagazineGGU.

 

Songül Mutluer, wethouder Zaanstad

‘Werelden die “elkaars thuis” niet begrijpen, komen maar moeizaam zelf tot elkaar.’

Lieke Sievers, burgemeester van Edam-Volendam

‘Het lukt steeds beter om de regierol te leggen bij de partner in de keten waar ze thuishoort’