VNG Magazine nummer 7, 24 april 2020

Auteur: Frans Mencke, gemeentesecretaris van Hoorn

De coronacrisis toont aan hoe fragiel de samenleving is. Een gemeentebestuurder anno 2020 hoort daarom te kijken wat er in de wereld gebeurt, betoogt gemeentesecretaris Frans Mencke van Hoorn.

 

Frans Mencke

We hebben in Hoorn de aardige gewoonte ontwikkeld om onze digitale vergaderingen te beginnen met een muziekje. Mijn hoofd HR koos deze week voor How fragile we are van Sting. Een uitstekende keuze. 
Als deze coronatijd iets duidelijk maakt, is het wel hoe kwetsbaar we zijn. Als individu, als samenleving en ja, ook als gemeenten. Het gewone is ongewoon, wat ondenkbaar was, is realiteit. Dat het VNG Jaarcongres in juni in ons mooie West-Friesland niet doorgaat, is slechts een kleine voetnoot in een lange litanie van klein en groot leed.
Het is aantrekkelijk om je gemeente te besturen vanuit de resortgedachte. We richten ons dan op de paar vierkante kilometer die aan onze zorg is toevertrouwd. Daarbinnen zorgen we voor een zo goed mogelijk verblijf. De buitenwereld is van een ander. De eigen gemeente als het centrum van het universum.
Inmiddels geldt voor de meesten van ons dat het universum beperkt is tot de paar vierkante meter van studeerkamer of keukentafel. En dat omdat in Wuhan iemand geïnfecteerd vlees heeft gegeten. Immuniteit is een illusie. De realiteit is dat we op alle mogelijke manieren verbonden zijn met de rest van de wereld. Digitaal, economisch, sociaal en dus ook viraal. Een soortgelijke ontnuchterende ervaring beleefden we een aantal jaren geleden met de vluchtelingencrisis. Vluchtelingen zag je eerst alleen op het achtuurjournaal. Een tijdje later zaten ze in de sporthal om de hoek. 

De Mexicaanse griep had een waarschuwing kunnen zijn

Risicoparagraaf

We maken als gemeenten ieder jaar keurig de verplichte risicoparagraaf. Weinigen zullen een pandemie daarin hebben meegenomen. Hadden we dit kunnen en moeten zien aankomen? Misschien toch wel. De Mexicaanse griep, SARS, ebola; het zijn een paar voorbeelden van near hits die een waarschuwing hadden kunnen zijn. 
Nogmaals, immuniteit is een illusie. En dus is een pandemie een reëel risico. Zeker in een land als Nederland, met zijn open grenzen en een open economie.
Een gemeentebestuurder anno 2020 hoort werelddekking in het standaardpakket te hebben: open oog en oor voor wat er elders in de wereld gebeurt. Een voorstelling maken van wat dat kan betekenen voor de eigen gemeente en dat vertalen in tijdige en juiste acties.

De ironie wil dat juist onze beperkte fiscale autonomie ons nu helpt

Gemeentelijke autonomie

Dat hoeven we niet op eigen houtje te doen. Gelukkig hebben we met VNG International een professioneel instituut, met een groot internationaal netwerk. Zij kunnen helpen een scherper beeld te krijgen van wat er internationaal speelt en bij ons lokaal doorwerkt.
In de kolommen van dit magazine is regelmatig gepleit voor een groter eigen belastinggebied voor gemeenten. Op goede gronden. Het versterkt onze gemeentelijke autonomie. We zijn wezenlijk meer dan een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid. Waar dat echter toe kan leiden, zien we nu elders in de wereld. Mijn collega’s in de VS moeten hun formatie aanzienlijk inkrimpen. De autonomie en het gemeentelijk belastinggebied zijn daar veel groter. De city taxes volgen de omzetten in het bedrijfsleven en die zijn drastisch gedaald. 
Gelukkig speelt dat niet bij ons. De ironie wil dat juist onze beperkte fiscale autonomie ons nu helpt. Ons geld komt immers grotendeels van de rijksoverheid. En die heeft diepe zakken. Denken we. Hopen we. Hoewel? Menigeen zal met bovengemiddelde onrust uitkijken naar de komende mei- en septembercirculaires. Misschien er toch maar iets over opnemen in de risicoparagraaf. Want grotendeels afhankelijk zijn van maar één partner, ook dat geeft wel een ongemakkelijk gevoel, een gevoel van kwetsbaarheid. Helaas, ook voor onze gemeentefinanciën geldt: how fragile we are.

Frans Mencke is gemeentesecretaris van Hoorn en was tot 2020 vicevoorzitter van de International City Managers Association.

Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl