In tegenstelling tot eerdere regelgeving, waarbij alleen bij tweedegraads familieleden geen gezamenlijke huishouding werd aangenomen bij mantelzorg, geldt nu dat de aanwezigheid van een zorgbehoefte op zichzelf voldoende is - mits deze de aanleiding is (geweest) voor het samenwonen.

Deze wijziging betekent dat zowel de mantelzorger als de zorgontvanger hun recht op bijstand behouden, zonder verlaging of verlies van uitkering. Ook wordt expliciet gemaakt dat het verlenen van mantelzorg niet wordt gezien als arbeid die op loon kan worden gewaardeerd.

Daarnaast is bij tijdelijk verblijf elders in verband met het bieden van mantelzorg de kosten­delersnorm niet van toepassing. De bijstandsuitkering wordt in dat geval niet opgeschort, ook niet als de betrokkene tijdelijk verblijft op een ander adres dan waar hij of zij in de Basisregistratie Personen (BRP) staat ingeschreven.

Hoofdlijnen

• Treedt in werking per: 1-1-2026 (fase 1)
• Was: Beperkte ruimte voor mantelzorg binnen familieverband
• Wordt: Meer ruimte voor mantelzorg binnen de bijstandsverlening, ongeacht familieverband
• Wetsartikel: Artikel 3, lid 2, Participatiewet
• Verplichte wijziging: Ja
• Beleids- en uitvoeringsimpact: substantieel
  • Lokaal beleid ontwikkelen, handreiking, werkinstructies,
  • Relatie met werkdomein i.v.m. vrijstelling bij arbeidsinschakeling
  • Communicatie-uitingen aanpassen
• Lokale verordening: N.v.t., mag wel
• Lokaal beleid: Ja (op basis van modelbeleid)
• Fiscale impact:Nee
• Impact op toeslagen: Nee
• ICT-impact: beperkt
  • Aanpassen bestaande functionaliteiten en registratiemogelijkheden
• Bestandsonderzoek en selectie lopende gevallen nodig: Ja, grondige bestandsanalyse nodig op basis van samenwonen bestaande populatie, mogelijk bestandsmigratie en individueel maatwerk
• Nieuwe beschikking nodig: Ja, op basis van nieuwe beoordeling mantelzorg

Waarom is deze wijziging onderdeel van de Participatiewet in Balans? 

In het voorliggend wetsvoorstel wordt expliciet gemaakt dat mantelzorg niet kan worden beschouwd als op loon te waarderen arbeid. Hiermee wordt duidelijker dat mantelzorg een vorm van vrijwillige hulp is die wordt gegeven uit betrokkenheid en zorg voor de ander. 

In de praktijk wordt mantelzorg al niet als op loon te waarderen arbeid beschouwd. Het gaat hier om codificatie van deze staande praktijk.

Wat betekent dit voor gemeenten?

Deze wijziging vraagt:

• Meer complex onderzoek: Als deze situatie zich voordoet en de casus vragen oproept, vraagt het van de gemeenten een intensieve en complexe individuele beoordeling. Is er sprake van noodzakelijke intensieve mantelzorg waartoe ook samenwonen noodzakelijk is? Hierbij is, als een gesprek met zorgverlener en zorgontvanger geen uitsluitsel biedt, veelal het raadplegen van externe zorgadviseurs en afstemming (casusoverleg) of gegevensuitwisseling met Wmo-consulenten noodzakelijk.
• Aanpassing van de systemen: Deze maatregel vraagt enkele aanpassingen in de ondersteunende softwaresystemen.