Levert een zorgaanbieder de afgesproken (kwaliteit) zorg of ondersteuning vanuit de Wmo 2015 of Jeugdwet? Houdt uw gemeente vast aan een terugvordering en een boete als een bijstandsgerechtigde vergeet iets tijdig door te geven? Gaan de kinderen in uw gemeente naar een veilig en gezond kinderdagverblijf? In alle gemeenten spelen dit soort vragen. Met de raadgever Toezicht en handhaving in het sociaal domein helpen we u op weg bij het uitvoeren van uw rol als raadslid op de verschillende thema's:
- Kinderopvang
- Wmo 2015 en Jeugdwet
- Werk en Inkomen
- Multidisciplinair handhaven
Een goede kwaliteit van kinderopvang
Met adequaat toezicht en handhaving zorgen we voor kwalitatief hoogwaardige kinderopvang die bijdraagt aan gelijke kansen en een goede start voor alle kinderen.
Om de kwaliteit in de kinderopvang en de Voorschoolse Educatie te waarborgen heeft de rijksoverheid (specifiek: ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) kwaliteitseisen vastgesteld waar kinderopvangorganisaties zich aan moeten houden. Bijvoorbeeld eisen aan het aantal op te vangen kinderen per pedagogisch medewerker, aan het veiligheidsbeleid, de binnen- en buitenruimte en de betrokkenheid van ouders. Deze kwaliteitseisen zijn vastgelegd in de Wet kinderopvang en verder uitgewerkt in nadere regelgeving.
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het besluit wie wel of geen kinderopvang mag aanbieden, en voor het toezicht op en de handhaving van de kwaliteit. De GGD wordt in opdracht van de gemeente aangewezen als toezichthouder voor kinderopvang. De toezichthouder doet onderzoek naar de kwaliteit en beoordeelt of kindercentra, gastouderbureaus en voorzieningen voor gastouderopvang aan de eisen voldoen. De toezichthouder adviseert vervolgens de gemeente om wel of niet te handhaven als de eisen niet worden nageleefd. Als er wordt gehandhaafd, heeft de gemeente verschillende mogelijkheden, zoals een aanwijzing, boete, last onder dwangsom of exploitatieverbod.
Uw rol als raadslid
Het college brengt jaarlijks een jaarverslag over toezicht en handhaving kinderopvang uit. Deze rapportage wordt ter kennisname met de gemeenteraad gedeeld. Belangrijke onderdelen in dit verslag zijn of de GGD in opdracht van de gemeente de verplichte toezichtsnorm gehaald heeft, of het gemeentelijke register op orde is en of de gemeente handhaving ingezet heeft bij geconstateerde overtredingen. Als raadslid kunt u vragen stellen over deze jaarlijkse rapportage.
Ondersteuning vanuit de VNG
De VNG adviseert en ondersteunt gemeenten bij de uitvoering van de toezicht en handhavingstaak met verschillende ondersteuningsmiddelen. Daarbij proberen we zoveel mogelijk in te zetten op het versterken van de professionaliteit van de uitvoering.
- Kennis en expertise: ondersteuning bij vragen over toezicht en handhaving in de kinderopvang.
- Ondersteuningsaanbod: handreikingen, factsheets, trainingen en bijeenkomsten. Ook zetten we in op kennisdeling tussen gemeenten. We delen ‘goede’ voorbeelden van andere gemeenten op de website en faciliteren een netwerk via het forum.
Daarnaast brengen we ervaringen uit de uitvoeringspraktijk in bij landelijke gesprekspartners (zoals ministeries en brancheorganisaties) om te zorgen dat wetgeving uitvoerbaar is en blijft en de registratiesystemen zoals, het Landelijk Register Kinderopvang (LRK) en het Gemeentelijk Incidenten Registratiesysteem (GIR) goed bruikbaar zijn. Verder kijken we met GGD GHOR en SZW naar manieren waarop we toezicht sterker kunnen maken met behulp van reflectieve functie van toezicht en handhaving in de kinderopvang.
Meer informatie
De aanpak van zorgfraude binnen de Wmo en de Jeugdwet
Zorggeld is bedoeld voor de zorg. Daarom is het belangrijk dat de middelen voor de Wmo 2015 en de Jeugdwet daadwerkelijk gebruikt worden voor zorg en ondersteuning aan hulpbehoevende inwoner. Helaas frauderen sommige aanbieders uit op eigen gewin en frauderen doelbewust. Het is belangrijk dat gemeenten zich daarvan bewust zijn en werk maken van het voorkomen en aanpakken van zorgfraude.
Gemeenten hebben de wettelijke taak om preventie, toezicht en de handhaving vorm te geven, maar de aanpak van zorgfraude is niet gemakkelijk. Er zijn weinig (wettelijke) kaders voor het toezicht op de Wmo en Jeugdwet. Zorgaanbieders die frauderen doen dit vaak niet in slechts één gemeente, of alleen bij de Wmo of alleen bij de Jeugdwet. Vaak speelt het in meerdere gemeenten en bij meerdere vormen van zorg. Daarom is het belangrijk dat er een goede samenwerking tussen gemeenten, andere overheden en ketenpartners plaatsvindt.
Uw rol als raadslid
Als raadslid stelt u het beleid vast voor de wijze waarop de Wmo en de Jeugdwet worden uitgevoerd en u legt dat vast in een verordening. Verder stelt u de budgetten beschikbaar voor de aanstelling van toezichthouders. U controleert of het toezicht in uw gemeente goed is geregeld. Daarmee levert u een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van de Wmo ondersteuning en Jeugdhulp. Zo helpt u om uw kwetsbare inwoners te beschermen en zorgfraude te voorkomen en te weren.
Ondersteuning vanuit de VNG
De VNG adviseert en ondersteunt gemeenten door het verzamelen en ontsluiten van kennis. Dit doen we door kennis en behoeften op te halen en dit te vertalen naar producten en diensten.
- Kennis en expertise: ondersteuning bij vragen over preventie, toezicht en handhaving binnen de Wmo en de Jeugdwet.
- Ondersteuningsaanbod: handreikingen, factsheets, trainingen en bijeenkomsten. Ook zetten we in op kennisdeling tussen gemeenten en ketenpartners. We delen ‘goede’ voorbeelden van andere gemeenten op de website en faciliteren een netwerk via het forum.
Daarnaast brengen we ervaringen uit de uitvoeringspraktijk in bij landelijke gesprekspartners om te zorgen dat wetgeving uitvoerbaar is en blijft.
Meer informatie
Naleving binnen Werk en Inkomen: een sterke basis voor bestaanszekerheid
Toezicht en handhaving binnen het domein Werk & Inkomen helpt gemeenten om misbruik van sociale voorzieningen te voorkomen, inwoners bestaanszekerheid te bieden en het vertrouwen in de sociale zekerheid te versterken. Met een effectieve nalevingsaanpak zorgen gemeenten ervoor dat voorzieningen terechtkomen bij de mensen die ze écht nodig hebben.
Gemeenten hebben een belangrijke taak in het uitvoeren van preventie, toezicht en handhaving binnen Werk & Inkomen. Dit is essentieel om de sociale zekerheid duurzaam en rechtvaardig te houden. Misbruik ondermijnt niet alleen de financiële houdbaarheid van het stelsel, maar ook het vertrouwen van inwoners in de overheid. Een goed functionerende nalevingsaanpak zorgt ervoor dat ondersteuning terechtkomt bij degenen die er recht op hebben en voorkomt dat mensen onnodig in de knel komen.
Met de veranderingen in de Participatiewet staan gemeenten voor nieuwe uitdagingen. Van hen wordt verwacht dat zij overstappen van een strenge, repressieve aanpak naar een meer preventieve en op maat gerichte werkwijze. Dit vereist niet alleen nieuwe vaardigheden van medewerkers, maar ook een bredere samenwerking met partners binnen het sociaal domein. Door in te zetten op maatwerk en vroegsignalering, kunnen gemeenten misbruik tegengaan én inwoners beter ondersteunen.
Uw rol als raadslid
Als gemeenteraadslid stelt u de kaders voor het beleid binnen Werk & Inkomen en houdt u toezicht op de uitvoering. U kunt sturen op een evenwichtige aanpak waarin rechtvaardigheid, maatwerk en effectiviteit centraal staan. Daarnaast kunt u aandacht vragen voor de ondersteuning van gemeentelijke medewerkers bij het implementeren van nieuwe werkwijzen binnen de Participatiewet.
Ondersteuning vanuit de VNG
Het expertteam Naleving Werk & Inkomen (W&I) ondersteunt gemeenten met kennis, advies en praktische hulpmiddelen. Dit team fungeert als schakel tussen beleid en uitvoering en helpt gemeenten om hun nalevingstaken optimaal in te richten en uit te voeren. De VNG biedt onder andere:
- Kennis en expertise: ondersteuning bij complexe vraagstukken rond preventie, toezicht en handhaving.
- Ondersteuningsaanbod: zoals tools voor Informatie Gestuurd Handhaven (IGH), instrumenten om niet-verwijtbare vorderingen te voorkomen, en praktijkvoorbeelden van andere gemeenten.
Daarnaast ondersteunt de VNG gemeenten bij de veranderingen in de Participatiewet en sluit daarbij aan op het programma van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Dit programma richt zich op directe verbeteringen, fundamentele hervormingen en het versterken van de vaardigheden van professionals. De VNG helpt gemeenten om deze veranderingen in de praktijk te brengen en de overgang naar een preventieve en meer op maat gerichte aanpak goed vorm te geven.
Meer informatie
De kracht van multidisciplinaire samenwerking in naleving
De overheid heeft als taak om misbruik en oneigenlijk gebruik van middelen in het sociaal domein te voorkomen en aan te pakken via preventie, toezicht en handhaving. Hierbij is een integrale aanpak van cruciaal belang: alleen door goed samen te werken met verschillende domeinen en ketenpartners, ontstaat er een effectieve aanpak.
Het sociale zekerheidsstelsel is bedoeld om iedereen te ondersteunen in tijden van nood, ziekte, werkeloosheid of ouderdom. Misbruik of oneigenlijk gebruik van deze voorzieningen kan echter het vertrouwen in het systeem aantasten en leidt tot extra druk op de publieke middelen. Een integrale aanpak, waarbij verschillende organisaties samen werken, zorgt ervoor dat misstanden sneller worden opgespoord en beter worden opgelost. Dit versterkt de duurzaamheid van het systeem en draagt bij aan een rechtvaardige verdeling van middelen.
De Landelijke Stuurgroep Interventieteams (LSI)
De LSI is een samenwerkingsverband tussen verschillende overheidsorganisaties dat zich richt op het bevorderen van naleving binnen de sociale zekerheid. Momenteel ondergaat de LSI een herijking, waarbij de focus verschuift naar kennisdeling, preventie en ondersteuning bij de uitvoering. Multidisciplinaire Samenwerking Naleving (MSN) ondersteunt gemeenten bij deelname aan LSI-projecten en helpt hen bij het implementeren van effectieve nalevingsstrategieën.
Uw rol als raadslid
Als raadslid stelt u de kaders voor het nalevingsbeleid en houdt u toezicht op de uitvoering. U kunt sturen op een integrale aanpak waarin samenwerking met ketenpartners centraal staat. Daarnaast kunt u aandacht vragen voor gegevensdeling tussen domeinen en voor de ondersteuning van gemeentelijke teams bij het uitvoeren van LSI-projecten.
Ondersteuning vanuit de VNG
De VNG biedt gemeenten uitgebreide ondersteuning bij de uitvoering van LSI-projecten. Daarnaast is er een breder ondersteuningsaanbod dat gericht is op het versterken van multidisciplinaire samenwerking binnen de organisatie en met ketenpartners. Denk bijvoorbeeld aan:
- Kennis en expertise: ondersteuning bij vragen over multidisciplinaire samenwerkingen
- Ondersteuningsaanbod: handreikingen, factsheets en data-analyses voor complexe vraagstukken (gegevensdeling, verbeteren informatiepositie, basisregistratie personen (BRP op orde)
- Meet-ups: bijeenkomsten met ketenpartners over diverse thema’s, zoals de problematiek rondom arbeidsmigranten