Cultuur heeft voor inwoners een enorm samenbindende en vormende betekenis. Hoe kunt u als raadslid sturen op het brede aanbod van cultuur (waaronder bibliotheken) en de omgang met cultureel erfgoed?
Cultuur
Van corso tot concerten: cultuur maakt deel uit van ons maatschappelijk leven. Inwoners luisteren naar muziek, zingen in een koor, gaan naar een festival, lopen mee in een carnavalsoptocht, lezen boeken, genieten van erfgoed en architectuur, bezoeken een museum of zijn er vrijwilliger. De ene keer zijn ze als maker of deelnemer betrokken, de andere keer als ontvanger. Zo zijn verenigingen, erfgoedgemeenschappen en informele groepen belangrijke bronnen voor saamhorigheid in onze samenleving. In cultuur komt een variëteit aan waarden samen: artistiek, sociaal, maatschappelijk, economisch en, met (im)materieel erfgoed, ook ruimtelijk-historisch.
Jaarlijks dragen gemeenten het overgrote deel (60%) van de publieke middelen bij aan cultuur. Ze opereren daarin autonoom, maar zien de druk op beschikbare middelen toenemen. Dit merken inwoners én kunstenaars. Onze culturele activiteiten zijn immers onlosmakelijk verbonden met professionele makers en kunstenaars. Wat gemeenten te doen staan om cultuur ook in de toekomst voor alle inwoners toegankelijk, bereikbaar en aantrekkelijk te houden, staat opgetekend in de cultuurpropositie van de VNG.
Beleid passend bij gemeentegrootte
Welke culturele ambitie past bij uw gemeente, hangt samen met het karakter en de schaal van de gemeente. Het zogeheten ringenmodel voor de culturele infrastructuur van gemeenten kan daarbij helpen. De gemeentelijke schaalgrootte bepaalt mede welk beleid- en activiteitring van toepassing is.
Uw rol als raadslid
Juist als raadslid kunt u aandringen op verbindingen met sociaal-maatschappelijke opgaven: oftewel tussen cultuur en erfgoed en andere domeinen. Cultuur speelt een belangrijke rol bij sociale cohesie, mentale gezondheid en de leefbaarheid van wijken en dorpen. Talrijke studies hebben bewezen dat deelname aan cultuur en erfgoed een positieve invloed heeft op sociale samenhang, mentale welzijn, positieve gezondheid, de leefbaarheid van wijken en dorpen, het vestigingsklimaat en de economie.
Daarnaast draagt het ook bij aan trots, identiteit, saamhorigheid en zingeving. Te denken valt aan armoedebeleid, werk, welzijnswerk of (jeugd)zorg, onderwijs, ruimte/wonen en economie. Om het draagvlak voor een brede cultuuraanpak te vergroten kunt u aansluiting zoeken bij (financiële) stimulansen van het rijk: onderwijs, cultuureducatie, het Nationaal Programma Onderwijs (zie ook Fonds voor Cultuurparticipatie) en via het GALA, waaronder Brede Regeling Combinatiefuncties en Digitalisering bij archieven en bibliotheken.
Toegankelijkheid voor mensen met een beperking is eveneens een belangrijk onderdeel van lokaal cultuurbeleid, op basis van het VN-verdrag handicap.
Bibliotheken
Een kernaanbod in het culturele domein zijn de bibliotheken. Bijna alle gemeenten subsidiëren (voor een deel) de openbare bibliotheek. De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) van 2015 heeft als uitgangspunt: toegang voor iedereen. Gemeenten zijn overigens niet verplicht een bibliotheek binnen de eigen grens te hebben, maar ze zijn wél verantwoordelijk voor een bereikbare bibliotheekvoorziening voor hun inwoners. De Wsob bepaalt aan welke functies een bibliotheek moet voldoen om deel te nemen aan het landelijk netwerk. Dit is meer dan alleen de boeken-uitleen. Een moderne bibliotheek stimuleert inwoners tot ontwikkeling, educatie, lezen, onderlinge ontmoeting, debat en kennismaking met kunst en cultuur.
Maatschappelijke thema’s
Om die functies adequaat te ontwikkelen hebben bibliotheken met diverse partners, waaronder de VNG, in 2020 het bibliotheekconvenant ondertekend. Dit vergt lokale inkleuring waar u als raadslid op kunt sturen. U kunt daarbij gebruikmaken van de VNG-handreiking ‘Lokaal bibliotheekbeleid’. Ook de Certificeringsorganisatie Bibliotheekwerk Cultuur en Taal (CBCT) ondersteunt de omslag van bibliotheken naar bredere instellingen voor cultuur of maatschappelijke ontwikkeling. Via de zogeheten Bibliotheek op school (dBos) krijgt lezen ook een stimulans.
Erfgoed en Omgevingswet
De omgang met het cultureel erfgoed in onze leefomgeving wordt per 2024 geregeld in de Omgevingswet. De erfgoedverordening van iedere gemeente dient technisch te zijn aangepast aan de Omgevingswet. U vindt de wettelijke grondslagen en formele verwijzingen in de geactualiseerde Model Erfgoedverordening uit 2021. De inhoudelijke wijziging van de erfgoedverordening zal hand in hand moeten gaan met het opbouwen van het integraal omgevingsplan in uw gemeente.
Verder lopen er binnen het domein Erfgoed diverse programma’s, zoals de Erfgoeddeal en Kerkenvisies. Tot slot kunt u als raadslid vragen om structureel voldoende middelen voor instandhouding, restauratie en verduurzaming van (gemeentelijke) grote monumenten.