Iedere inwoner moet kunnen meedoen in de samenleving via werk of participatie, zonder voortdurende geldzorgen. Voor veel huishoudens is dat geen realiteit. Gemeenten zien het dagelijks in de praktijk: steeds meer inwoners kunnen niet rondkomen. Een groeiend aantal huishoudens zit financieel klem vanwege stijgende kosten, bovenop de reeds hoge vaste lasten. De balans tussen inkomsten en uitgaven is zoek. Armoede en schulden beperken niet alleen financiële ruimte, maar ook gezondheid, zelfredzaamheid en (arbeids-)participatie.
Er is een complex stelsel van regelingen op het terrein van bestaanszekerheid (inkomensondersteuning, toeslagen en fiscaliteit) met angst voor (hoge) terugvorderingen zorgen voor betalingsachterstanden en stress. Daarnaast zijn de regels voor mensen en de uitvoeringsprofessional niet altijd begrijpelijk en eenduidig. Financiële zorgen en problematische schulden hebben directe gevolgen voor het dagelijks functioneren van mensen.
Gemeenten staan aan de lat om invulling te geven aan het gemeentelijke armoede en schuldenbeleid in de context van het sociaal domein. In veel gevallen is het college van B&W verantwoordelijk voor de doorontwikkeling en de keuzes die daarmee samenhangen. De raad heeft vervolgens de taak om het beleid te controleren. Bereiken we in onze gemeente de doelstellingen die we zelf hebben gesteld? Wat kan beter? Hoe is de basisdienstverlening schulden in uw gemeente ingericht? Op welke wijze wordt er geïnvesteerd in preventie en vroegsignalering en met welke ketenpartners wordt er samengewerkt? Worden lokale regelingen toegekend op grond van een aanvraag, of vindt toekenning proactief en ambtshalve plaats? Deze raadgever helpt u bij het vormgeven van uw rol als raadslid richting een effectief en samenhangend beleid, gericht op het terugdringen van armoede en schulden, zodat iedereen mee kan doen.
Rol van de gemeente
Gemeenten hebben de regierol in de aanpak van schulden en armoede. Schuldhulpverlening omvat alle activiteiten die gericht zijn op het voorkomen en oplossen van (problematische) schulden. Schuldhulpverlening bestaat uit verschillende fasen: schuldpreventie, vroegsignalering, curatie in de vorm van schuldregelingen (al dan niet met kwijtschelding) en nazorg. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) schrijft aan gemeenten voor dat zij voorzien in passende ondersteuning bij schulden. Dit kan op allerlei manieren: een minnelijke regeling, duurzame financiële dienstverlening, budgetcoaching door een vrijwilliger enzovoorts. De uitvoering van de schuldhulpverlening is in Nederland ook gereguleerd in twee andere wetten: de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) en de Wet curatele, beschermingsbewind en mentorschap.
Rol van de raad
Veel gemeenten hebben de afgelopen periode het beleidsplan of de kadernota voor armoede en schulden voor de komende jaren vastgesteld. In veel gevallen is het college van B&W verantwoordelijk voor de doorontwikkeling en de keuzes die daarmee samenhangen. De raad heeft vervolgens de taak om het beleid te controleren. Bereiken we in onze gemeente de doelstellingen die we zelf hebben gesteld? Wat kan beter? Het is daarbij van belang dat u als raadslid weet wat er in uw gemeente en regio speelt en wat daar wordt afgesproken. U hebt (al dan niet met uw fractie) contact met lokale maatschappelijke organisaties, ervaringsdeskundigen, het onderwijs en andere betrokkenen uit de gemeenschap. Wat zijn de problemen waar huisartsen en werkgevers tegenaan lopen? Wat leeft er onder uitkeringsgerechtigden, ondernemers en bij de leerlingen van het primair en voortgezet onderwijs en hun ouders? Maken we in de gemeente voldoende gebruik van ieders sterke punten en nemen we barrières weg die de toegang tot de schuldhulpverlening vergemakkelijken?
Alertheid voor armoede en schulden bij andere leefgebieden en life events
Inwoners doen met uiteenlopende vragen en problemen een beroep op diverse (gemeentelijke) loketten, zoals Centra voor Jeugd en Gezin (CJG’s), sociale wijkteams, serviceloketten, scholen, zorginstellingen, maatschappelijke opvang en verenigingen. Vaak spelen er bij deze jongeren en gezinnen ook financiële problemen. Armoede en schulden werken namelijk belemmerend op andere leefgebieden, zoals gezondheid, onderwijs en participatie.
Daarom is het van groot belang om inwoners die (dreigen) in financiële problemen te raken vroegtijdig in beeld te krijgen. Financiële dienstverlening speelt ook een essentiële rol bij zogeheten life events — belangrijke gebeurtenissen die het leven van mensen ingrijpend veranderen, zoals de geboorte van een kind, een scheiding of het overlijden van een partner. Juist in zulke situaties hebben mensen vaak behoefte aan ondersteuning en advies.
Hulpverleners en medewerkers van gemeentelijke loketten kunnen door alert te zijn op signalen van financiële problemen een groot verschil maken. Daarbij is samenwerking tussen verschillende domeinen cruciaal. Denk aan vragen als:
- Sluit het woningaanbod aan op het besteedbaar inkomen van inwoners?
- Kunnen energiezuinige woningen bijdragen aan het terugdringen van armoede?
- Zet uw gemeente in op vroegsignalering van financiële zorgen, en zo ja: met welke ketenpartners?
- Hebben kinderen en jongeren in uw gemeente gelijke kansen op toegang tot kinderopvang, goed onderwijs en werk?
Daarnaast staat u als gemeente voor de maatschappelijke opgave om de participatie van inwoners te bevorderen, passend bij hun mogelijkheden, levensfase en omstandigheden. Dat kan via werk, maar ook via andere vormen van zinvolle dagbesteding, zoals vrijwilligerswerk of mantelzorg.
Als raadslid kunt u hier actief invloed op uitoefenen. Uw inzet kan het verschil maken in het bestrijden van armoede en het vergroten van kansengelijkheid.
Tips voor de raad
- Maak gebruik van de VNG-routekaart Financiële Zorgen als basis voor een integrale schuldhulpverleningsaanpak. De routekaart biedt praktische handvatten voor elke fase van het proces, van bewustwording en vroegsignalering tot begeleiding en nazorg. Zo helpt u als gemeente om capaciteit en middelen doelgericht in te zetten, kennis te delen en samenhangend te werken aan duurzame oplossingen.
- Sluit aan bij de Basisdienstverlening Schuldhulpverlening. Dit landelijke plan dat mede door VNG wordt uitgewerkt, biedt een kader van een aantal vaste elementen waarmee gemeenten kunnen bijdragen aan een toegankelijk, samenhangend en gelijkwaardig schuldhulpaanbod. Het doel is om in elke gemeente schuldhulpverlening van gelijke kwaliteit te bieden, zodat alle inwoners, ongeacht hun woonplaats, toegang hebben tot passende ondersteuning bij financiële problemen.
- Professionaliseer de vroegsignalering van schulden door gebruik te maken van de VNG-Leidraad Vroegsignalering (pdf, 1,04 MB).
- Neem uw bijzondere rol in sociale incasso en schuldpreventie serieus, waarbij u zowel schuldhulpverlener, schuldeiser als derde beslagene bent. Zet in lijn met het VNG-position paper Op weg naar een rechtvaardig en mensgericht invorderings- en incassostelsel (pdf, 405 kB) vertrouwen centraal in uw invorderingsprocessen, zorg voor goede doorverwijzing van inwoners naar schuldhulpverlening en geef het goede voorbeeld. Vergroot gemeente-breed het bewustzijn van de kosten en baten van invordering en schuldhulpverlening.
- Beperk het niet-gebruik van regelingen door inwoners actief te wijzen op regelingen waarop zij mogelijk recht hebben. Het wetsvoorstel proactieve dienstverlening biedt nieuwe kansen om deze ambitie te realiseren.
- Stimuleer een benadering waarbij rekening wordt gehouden met de impact van geldstress op fouten, in plaats van meteen uit te gaan van opzet. Geef professionals de ruimte om menselijker en met meer vertrouwen te werken. Pas het beleid zo aan dat maatwerk en een ondersteunende aanpak mogelijk worden gemaakt.
- Zorg voor effectieve ondersteuning van inwoners bij hun participatie in arbeidsmarkt en samenleving. Stimuleer vaste contracten en bied scholings- en omscholingsmogelijkheden aan, zodat inwoners met zekerheid loopbaanstappen kunnen zetten. Waarborg dat werken vanuit de bijstand altijd financieel loont.