Het gesprek vindt plaats in het stadhuis van Gorinchem. Aan tafel zitten welzijnscoach Jopie Venderbos, beleidsmedewerker sociaal domein Sanne van Driel en cultuurcoach Raija de Hoog. Al snel blijkt dat het succes van het project mede te danken is het aan het samenspel tussen deze drie. ‘In juni 2023 zijn we in Gorinchem met Welzijn op Recept begonnen’, vertelt Jopie. ‘Dat gaat om verwijzingen vanuit de eerste lijn van mensen met licht psychosociale klachten. Al snel heb je dan gesprekken over hun talenten en hobby’s waar ze door hun situatie niet meer aan toekomen: muziek, dans, tekenen, noem maar op’. 

Leren van andere gemeenten

Een krap jaar later, in mei 2024, was er een voorbereidingsbijeenkomst voor de Kom Erbij Week, met allerlei partijen in de stad. Daar was ook cultuurcoach Raija aanwezig. ‘Eigenlijk ben ik eerder een cultuurmakelaar. Ik leg allerlei verbindingen, tussen culturele organisaties onderling, maar ook met scholen en verzorgingshuizen. Na die brainstormbijeenkomst ben ik gaan rondneuzen op het internet. Daar stuitte ik op Kunst aan de Keukentafelprojecten in Maastricht en het oosten van het land, en dat sprak gelijk aan.’ 

Ze nam contact op met beleidsmedewerker Sanne die haar koppelde aan welzijnscoach Jopie. Deze was meteen enthousiast. Terwijl Raija en Jopie het concept verder uitwerkten zocht Sanne de financiering erbij. Sanne: ‘Het mooie is dat het goed aansloot bij het integrale beleid dat we vanaf 2019 voeren, met veel innovatieve verbindingen tussen domeinen. We konden het betalen uit de brede SPUK die samenhangt met het GALA’. Eind september 2024 werden de eerste kunstenaars uit het netwerk van Raija gekoppeld aan potentiële deelnemers uit de Welzijn op Receptlijst van Jopie.

Op elkaar afstappen

Het klinkt allemaal eenvoudig en misschien is dat ook wel zo. Het past in elk geval bij Gorinchem dat als stad met 38.000 inwoners tamelijk overzichtelijk is, maar tegelijk niet onder wil doen bij collega-steden met grootstedelijke ambities. Sanne: ‘Het bruist in de stad van activiteiten, niet alleen culturele maar ook op gebied van sport, zorg en welzijn. Dat zit ook wel in het DNA van Gorinchem. De drive van een grote stad, maar met de sfeer en netwerken van een kleine’. Raija: ‘Cultureel is er veel te doen, mede omdat partners elkaar makkelijk weten te vinden. Dit komt samen in het platform Gorinchem inspireert‘.

Die laagdrempelige houding van op elkaar afstappen is terug te zien in de uitwerking van dit project. Zo kende Raija muziekliefhebber Niels in eerste instantie via de Primera en wist ze dat hij wel wat meer met zijn passie wilde doen. Het bleek een prima combinatie met een 89-jarige vrouw die vroeger veel met muziek en dans deed, maar vanwege een tinnitusaandoening van haar man daar jarenlang niet aan toe was gekomen. Na contact tussen Jopie en Raija is Niels met zijn JBL (een draagbare speaker) naar haar toe gegaan en het klikte meteen. De vrouw bloeit helemaal op nu muziek de stilte thuis heeft doorbroken. Binnenkort schaft ze haar eigen JBL aan.

Van links naar rechts: welzijnscoach Jopie Venderbos, cultuurcoach Raija de Hoog en beleidsmedewerker sociaal domein Sanne van Driel. 

Doorwerking naar meer participatie

Inmiddels zijn bij Kunst aan de Keukentafel acht kunstenaars betrokken die bij 19 mensen thuis komen. Daarbij gaat het steeds om het vinden van de juiste match. Omdat Jopie van iedereen die in aanmerking komt voor Welzijn op Recept (zo’n 180 personen) wel het ‘rugzakje’ kent, kan ze bij Raija duidelijk aangeven wie welke behoefte heeft. Ondanks enige terughoudendheid bij de deelnemers – het zijn vaak mensen met de nodige schroom – leidt dat vrijwel altijd tot iets moois. Jopie: ‘Een doorverwijzing betrof een jongen die moeite had met contact, maar wel van muziek houdt. De bezoekjes van de kunstenaar aan huis was de opstap om samen met de kunstenaar ook een muziekvoorstelling in theater ‘t Pand bij te wonen’.

Die follow-up is ook precies de bedoeling. In principe komen kunstenaars drie keer bij mensen langs, met als inzet dat er iets beklijft. Vaak hebben mensen aan dat zetje al genoeg. Jopie: ‘Een voormalig pianiste had als gevolg van een trauma de toetsen al jaren niet meer bespeeld. De kunstenaar aan huis heeft haar geholpen letterlijk de piano weer aan te raken en nu is ze weer aan het spelen. Aan ons vertelde ze enthousiast dat ze niet wist dat ze het nog in zich had. Ook de kunstenaars ervaren het als verrijkend. Niet iedereen kan na drie bezoeken het overigens zelf weer oppakken. Als deelnemers daaraan behoefte hebben bestaat de mogelijkheid dat de kunstenaar hen een 4e keer begeleidt naar een meer structurele activiteit, een koor of theater of dansschool bijvoorbeeld’.

Borging en ondersteuning

Kunst aan de keukentafel laat zien dat interne krachtenbundeling tot meerwaarde leidt. Wat daarbij helpt is dat niet alleen Sanne als beleidsmedewerker maar ook Jopie als welzijns- en Raija als cultuurcoach in dienst zijn van de gemeente. Dat is vrij uniek, historisch zo gegroeid en zorgt voor korte lijntjes. Raija: ‘Voor vergunningen stap je zo naar een collega. Ook mensen van het vrijwilligers- en mantelzorgsteunpunt werken bij de gemeente. Het maakt het geheel duurzamer en minder kwetsbaar’. 

Waar kunnen ze zelf terecht voor ondersteuning? Jopie: ‘Voor Welzijn op Recept zijn er diverse landelijke trainingen. Dat hielp in de beginfase zeker. Ook heb ik in de regio voldoende contacten. Voor Kunst aan de Keukentafel is het meer pionieren en kijkt de regio eerder naar ons dan andersom’. ‘Op mijn beurt klop ik regelmatig aan bij het Kunstgebouw, het provinciale steunpunt kunst en cultuur’, vult Raija aan. 

Toenemende doorverwijzingen

Alle drie vertrouwen ze erop dat het project de komende tijd blijft bestaan, al zien ze met lede ogen het ravijnjaar tegemoet. Duurzame borging is nog niet geregeld. Het weerhoudt hen niet om voortvarend door te gaan. Jopie: ‘Het aantal doorverwijzingen blijft groeien. Contacthouden met de eerste lijn zoals huisartsen is daarbij belangrijk. Als we iets organiseren zie je het aantal verzoeken direct toenemen’. Die informele contactlegging in hun eigen netwerken, dat is aan de initiatiefnemers wel besteed. Aan hen zal het niet liggen. 

Over dit interview

In de propositie Samen cultuur borgen (VNG, januari 2024) benadrukken gemeenten de intrinsieke waarde van cultuur én de brede maatschappelijke meerwaarde ervan voor domeinen zoals gezondheid, welzijn en jeugd. Een creatieve blik draagt bij aan mentaal welbevinden, positieve gezondheid, en oplossingen voor sociale en ruimtelijke vraagstukken. Toch is samenwerking tussen domeinen niet vanzelfsprekend, vanwege verschillende stelsels en externe factoren.

Om gemeenten hierbij te ondersteunen, publiceert de VNG een reeks interviews met beleidsmakers en uitvoerders. De geïnterviewden vertellen wat nodig is om cultuur duurzaam te verbinden met andere domeinen, met als centrale focus: het versterken van de vitaliteit van (kwetsbare) inwoners via kunst- en cultuurparticipatie.

Kennisdeling en informatie 

Dit initiatief is een samenwerking van de VNG met LKCA, het Landelijk Kenniscentrum voor Cultuureducatie en Amateurkunst. LKCA biedt kennis en informatie en faciliteert kennisdeling bij onder andere gemeenten met als doel integrale beleidsvorming bij gemeenten. Vind hieronder meer informatie en het thema en kennisdossier Zorg en Welzijn. 

Meer informatie

• Jeugdzorg heeft baat bij culturele interventies - LKCA
• Kennisdossier Cultuur en jongeren - LKCA 
• Met cultuur verbeter je het mentaal welzijn van jongeren
• Krachten bundelen in cultuur, zorg en welzijn - LKCA
• Cultuurparticipatie en Positieve Gezondheid: kunst als (ver)wondermiddel - LKCA
• Versterken wat er al is - LKCA (culturele leerecosystemen)
• Werkzame elementen van cultuurparticipatie voor jongeren - Trimbos-instituut 
• Launch Event – Arts in Health Netherlands