Interviews beleidsmakers en uitvoerders cultuur

maandag 17 maart 2025

Als welzijnscoördinator Pauline van der Zee van Zorggroep Oude en Nieuwe Land het woonzorgcentrum Hof van Smeden in Emmeloord binnenloopt, komt er gelijk een inwoonster met rollator op haar af. ‘Wanneer gaan we weer dansen?’ Het contact is warm en enthousiast. En Pauline heeft goed nieuws: binnenkort wordt de zaal weer verbouwd tot dans- en theatervloer.

Ouderen in kostuums die toneelspelen

‘Langer, Leuker, Leven met Cultuur’, zo heet het initiatief. Rob Bredewout, coördinator bij Cultuurbedrijf Noordoostpolder over het ontstaan: ‘Zo’n 5 jaar geleden is er onder het motto ‘ken je inwoner’ een denktank gevormd vanuit onder andere de Flevomeer Bibliotheek, welzijnsorganisatie Carrefour, Zorggroep Oude en Nieuwe Land, woningcorporatie Mercatus en GGD Flevoland over wat er leeft onder de bevolking. Hoe zijn we als gemeente samengesteld? En wat hebben mensen de komende tijd nodig? Vergrijzing kwam daar als speerpunt naar voren, met cultuur als mogelijkheid om daar iets in te betekenen. Cultuur helpt letterlijk om mensen langer aangenamer te laten leven’.

Gezond Actief Leven Akkoord (GALA) als doorbraak

De start bleek lastig en op een gegeven moment liep het zelfs vast op een gebrek aan middelen en een teveel aan regelgeving. De komst van GALA (Gezond en Actief Leven Akkoord) bleek de trigger om de vastgelopen ideeën nieuw leven in te blazen. Rob: ‘Tegelijk hadden we onze ideeën verder ontwikkeld. Lange tijd was onze focus binnen het Muzisch Centrum (een onderdeel van Cultuurbedrijf) gericht op cultuureducatie op scholen en op vrijetijdsbesteding. De laatste tijd hebben we de beweging naar het sociaal domein gemaakt, omdat we zien dat het meerwaarde heeft voor inwoners. Met deze nieuwe doelgroep versterken we de maatschappelijke betekenis van onze producten’. 

Die meerwaarde blijkt wel uit de inmiddels vele activiteiten in de woonzorgcentra en in de verpleeg- en buurthuizen. Met ‘Tunes van toen’ gaan inwoners los op allerlei liedjes van vroeger, compleet met attributen uit de oude doos. Ook is er een ‘workshoptheater’ waar een professionele regisseuse hen helpt de planken op te gaan. ‘Eerst is het nog wat onwennig natuurlijk, maar zodra ze een hoedje op hebben, zijn ze opeens bakker of politieagent’. Een workshop beeldende vorming biedt bewoners de gelegenheid de mooiste creaties te maken: kettingen, poppetjes, sierraden. ‘En ondertussen komen de verhalen los. Van vroeger, van vergeten hobby’s, van wat hen bezig houdt. Er wordt gelachen en geleefd’. 

Samen bereik je meer

Een drijvende kracht achter dit alles is Pauline, werkzaam voor Zorggroep Oude en Nieuwe Land, waar ze onder meer 5 locaties onder haar hoede heeft. Haar dagelijks werk bestaat uit verbinden en samen met partners activiteiten faciliteren en organiseren om ouderen vitaal te houden. Aan ideeën en contacten heeft ze geen gebrek. Ze is afkomstig uit het bedrijfsleven en krijgt veel voor elkaar. ‘Veel wat ik doe valt onder ‘een professioneel praatje maken’. Want samen bereik je meer dan in je eentje, is mijn motto’. 

En dat blijkt. De ene na de andere activiteit zet ze op. Naast dans- en zangmiddagen ook een silent disco, een instant-camping op het naastgelegen grasveld – ‘alleen al het ruiken van het gras haalt bij mensen herinneringen naar boven’ – en een wasstraat voor rollators, rolstoelen en scootmobielen. ‘De gemeente leverde de pionnen, een autowasserij de sponsen en het schoonmaken gebeurde door leerlingen van de school vlakbij. Zo ontstaat een happening waar ouderen zichtbaar van opbloeien’. 

Dansperformance

Voor de Zorggroep Oude en Nieuwe Land waar ze werkt, is de inzet op cultuur een bewuste keuze. ‘We zien dat het werkt. Een onsje welzijn is een kilo minder zorg. Het prikkelt mensen tot creativiteit. Als voorbeeld noemt ze een oude dame in een rolstoel die vroeger professioneel danseres was. ‘De eerste keer zei ze dat ze het niet meer in zich had. Maar uiteindelijk zette ze vanuit haar rolstoel een schitterende dansperformance neer’. Of neem de man die in het verleden marktmeester was. ‘Hij was aanvankelijk wat teruggetrokken, maar voert nu het hoogste woord en noemt zich lid van de activiteitencommissie’.

Succesfactoren

Waar zit de sleutel tot succes? Allereerst in luisteren naar de mensen zelf, wat zíj willen, zeggen Rob en Pauline. De tijd is voorbij dat je een bingo organiseert en dat was het dan. Ken je inwoner, is een blijvende bezigheid. Daarnaast speelt kennis over het menselijk brein mee. Rob: ‘Bij mij heeft hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder de ogen geopend: prikkeling, bewegen en activiteit, het is essentieel om vitaal te blijven’. Wat verder helpt zijn de korte lijnen tussen zorg, cultuur en gemeente, alsook de positieve basishouding van de gemeente om cultuur breed in te zetten. En tot slot natuurlijk de mogelijkheid van GALA waardoor het ging lopen. ‘Je wilt niet weten hoe lastig het is om op andere manieren geld te krijgen’, verzucht Rob. 

Laagdrempelig

Beleidsmedewerker sociaal domein Rianne Klein Hulse werkt bij de gemeente Noordoostpolder en beaamt de positieve kracht van GALA en de directe contacten: ‘De door GALA vrij inzetbare middelen bleken een laagdrempelige manier om deze mooie activiteiten mogelijk te maken. In de aanvraag naar het rijk hebben we bewust aangegeven dat we met cultuur breed op welzijn en gezondheid inzetten. Daarnaast zijn de lijntjes met onze samenwerkingspartners kort. Alles wordt natuurlijk netjes verantwoord, maar we weten elkaar makkelijk te vinden’.

Op de vraag of er op andere meer structurele wijze geld beschikbaar kan komen, antwoorden alle 3 dat dat lastig is. Het hele systeem is zo ingericht dat alles vanuit kokers gelabeld is. Vrij besteedbaar geld is er nauwelijks. Hun eigen inzet is dan weliswaar financieel geborgd, een nieuwe activiteit kost altijd iets extra’s. Pauline: ‘Ik heb bijvoorbeeld diverse plannen rondom specifiek mannenactiviteiten, daar is echt behoefte aan. Maar dat kost wel geld’. Alle 3 houden ze dan ook de adem in met oog op het verloop van GALA en de naderende financiële tekorten van gemeenten.   

Pauline van der Zee, Rob Bredewout en Rianne Klein Hulse

Van links naar rechts: Pauline van der Zee, Rob Bredewout en Rianne Klein Hulse. 

Samen gezond

Tegelijk lijkt de inhoudelijke beweging niet te stoppen. Rianne: ‘Als gemeente denken we na op welke wijze we een vervolg kunnen geven aan de activiteiten die vanuit GALA zijn gestart. Ook werken we aan een herijkte versie van ons cultuurbeleid, de Cultuuragenda, met een duidelijke verbinding tussen cultuur, welzijn en gezondheid. Langer, Leuker, Leven met Cultuur is een ontwikkeling die aansluit bij de vooruitstrevende visies van onze cultuurpartners, waaronder Cultuurbedrijf Noordoostpolder’. 

Die verbinding tussen domeinen met cultuur als positieve kracht is ook terug te zien in andere initiatieven. Zo is er ‘Muziek in de portiek’, mede bedoeld voor onderlinge ontmoeting tussen inwoners en de aanpak van eenzaamheid. Overal in Emmeloord vinden dan activiteiten plaats met muziek, dans en korte voorstellingen: in en voor het huis, op pleintjes, onder de carport en in de buurthuizen. Mensen die elkaar nooit ontmoeten, vinden elkaar. Rob: ‘Het borduurt voort op ‘Gluren bij de buren’, dat vooral in grotere steden plaatsvindt’. ‘Maar wij begonnen in coronatijd, dus ín huis was toen niet aan de orde. Bovendien is de drempel buiten lager. En je ziet hele buurten bruisen’.  

Blikopener

Een 3e initiatief is het project Blikopener. Rianne: ‘Een groep inwoners met een fysieke beperking klopte aan bij onze welzijnsorganisatie. Al snel was een toegankelijkheidspanel gevormd dat het bewustzijn over toegankelijkheidsdrempels wilde vergroten. Met Cultuurbedrijf Noordoostpolder is toen een theatervoorstelling ontworpen die op ludieke maar serieuze wijze in beeld bracht wat er allemaal letterlijk in de weg staat: loszittende tegels, paaltjes op niet-logische plekken, geparkeerde fietsen op de stoep, et cetera. Ook hier bleek theater als medium zeer geschikt om het denken over welzijn en inclusie te stimuleren. En het is nog leuk ook’.

Klankbord en acquisitie

Wat hebben ze nodig om voort te gaan? ‘Geld!’, noemen ze lachend maar ook serieus in koor. En inderdaad: de locaties, de creativiteit en de menskracht zijn wel aanwezig, evenals de verschillende klankbordmogelijkheden zoals het provinciaal cultuurexpertisecentrum FLECK, en Wel in Flevoland, het provinciale platform positieve gezondheid. ‘Misschien biedt een specifieke fondsenacquisiteur nog uitkomst’, oppert Rob aan het eind.

Over dit interview

In de propositie Samen cultuur borgen (VNG, januari 2024) benadrukken gemeenten de intrinsieke waarde van cultuur én de brede maatschappelijke meerwaarde ervan voor domeinen zoals gezondheid, welzijn en jeugd. Een creatieve blik draagt bij aan mentaal welbevinden, positieve gezondheid, en oplossingen voor sociale en ruimtelijke vraagstukken. Toch is samenwerking tussen domeinen niet vanzelfsprekend, vanwege verschillende stelsels en externe factoren.

Om gemeenten hierbij te ondersteunen, publiceert de VNG een reeks interviews met beleidsmakers en uitvoerders. De geïnterviewden vertellen wat nodig is om cultuur duurzaam te verbinden met andere domeinen, met als centrale focus: het versterken van de vitaliteit van (kwetsbare) inwoners via kunst- en cultuurparticipatie.

Kennisdeling en informatie 

Dit initiatief is een samenwerking van de VNG met LKCA, het Landelijk Kenniscentrum voor Cultuureducatie en Amateurkunst. LKCA biedt kennis en informatie en faciliteert kennisdeling bij onder andere gemeenten met als doel integrale beleidsvorming bij gemeenten. Vind hieronder meer informatie en het thema en kennisdossier Zorg en Welzijn. 

Meer informatie