In 2016 startte het initiatief ‘Welzijn op recept’ in Amsterdam. Inwoners die eenzaam of somber zijn, te maken hebben met stress of niet-medisch verklaarbare hoofd- en rugpijn kunnen er terecht na een doorverwijzing van eerstelijnsprofessionals. Een welzijnscoach helpt hen op weg om hun welzijn te vergroten: het huis weer uit, iets leuks ondernemen. Het werd een groot succes. 

‘In 2019 is het aanbod verrijkt met kunst en cultuur’, vertelt gemeentelijk projectleider Ester Tas. ‘Dat begon als pilot ‘Kunst op Recept’ in Oost. Maar de resultaten waren zo beloftevol dat het is ondergebracht bij Welzijn op Recept. Dat is een krachtig merk en herkenbaar voor de doorverwijzers’. 

Amsterdam kent inmiddels 8 kunstbemiddelaars in verschillende stadsdelen. Daarnaast zijn er in Oost en binnenkort Nieuw-West speciale inloopateliers voor allerlei kunstzinnige activiteiten zoals muziek, dans en schilderen. Ester: ‘De behoefte is groot, ook in Noord loopt inmiddels een aanvraag. Eigenlijk gunnen we ieder stadsdeel wel een inloopatelier’. 

Kunstbemiddelaars in de wijk

‘De term ‘kunstbemiddelaar’ is heel bewust gekozen’, vult Marike Soeterik aan. Zij is stedelijk projectleider Kunst en Cultuur binnen Welzijn op recept bij de Amsterdamse welzijnsorganisatie Dynamo. ‘Het geeft precies aan wat ze doen: ze helpen mensen door een passende cursus, training of andere activiteit voor ze te vinden om hun weggestopte of onontdekte kunsttalenten naar boven te halen. Deelnemers bloeien er vaak helemaal van op’.

Een van de kunstbemiddelaars is Willemijn Voerman, zelf kunstenaar en docent beeldende vorming en woonachtig in Nieuw-West, wat ook haar werkgebied is. Ze is goed op de hoogte van alles wat er in haar wijk speelt. Eerder was ze cultuurcoach op scholen in het kader van gelijke kansen. ‘In Nieuw-West is 30% stadpashouder en 60% niet in Nederland geboren. Veel mensen weten niet wat er allemaal mogelijk is in de wijk. Haar inbedding in de wijk – een voorwaarde voor alle kunstbemiddelaars – helpt enorm. Dagelijks koppelt ze mensen die via doorverwijzingen op haar pad komen aan het beschikbare kunstaanbod. 

Kunstbemiddeling verschilt in intentie van de activiteiten die plaatsvinden in de sociale basis. ‘Creatieve activiteiten in de sociale basis hebben vooral het doel dat mensen elkaar laagdrempelig kunnen ontmoeten en iets leuks doen in hun buurt. De kunstbemiddelaars zoeken iets wat echt bij deze mensen past en waar ze zich creatief en kunstzinnig verder in kunnen ontwikkelen’, aldus Ester. 

Passende cursussen

Waar moeten we dan aan denken? Willemijn: ‘Laatst waren er 2 dames die de taal niet goed machtig zijn. Ze waren al door een welzijnscoach aan elkaar gekoppeld. Beiden bleken een goed schildertalent te hebben en maken nu de mooiste schilderijen. Iemand anders was gestopt met medicatie en had moeite zijn bed uit te komen. We vonden een passende cursus bij het Rijksmuseum zodat hij de gewenningsperiode door wist te komen’.  Soms helpt het mensen nog verder op de rit. ‘Iemand die al een tijd nauwelijks aan het maatschappelijk leven deelnam en in het verleden percussie speelde, geeft na bemiddeling nu hierin vrijwillig les op school’.

Links Marike Soeterik, rechts Willemijn Voerman

Te weinig structureel

Het succes neemt niet weg dat er nog veel uitdagingen zijn. Marike: ‘Onze norm ligt hoog, met kwalitatief hoogstaand aanbod en zo min mogelijk wachttijden. Maar vaak is het nog best zoeken naar een geschikte plek in de buurt. Iemand van 90 die iets met keramiek heeft wil je niet aan de andere kant van de stad een cursus laten volgen’. 

Daar komt volgens Ester bij dat het beleidsmatig nogal gescheiden werelden zijn. ‘Kunst, welzijn, zorg het wordt allemaal vanuit verschillende gemeentelijke afdelingen aangestuurd. Momenteel betalen we de kunstarrangementen van Welzijn op recept hoofdzakelijk uit de SPUK-GALA-gelden, maar die zijn tijdelijk en dus niet duurzaam. Oneerbiedig gezegd is het achter de schermen best houtje-touwtje georganiseerd. Eigenlijk zou je willen dat dit type doorverwijzingen op dezelfde wijze financiële dekking krijgt als andere doorverwijzingen. Dat er dus structureel zorggeld beschikbaar is voor kunst- en cultuuractiviteiten. Maar daarvoor is de schaal voor dit type doorverwijzingen op dit moment te klein’.

Eigenaarschap

Het komt er dus op aan de meerwaarde aan te tonen. ‘Enerzijds lukt dat steeds beter via allerlei monitors. We kunnen het nut echt wel duidelijk maken. Anderzijds is het niet de exacte wetenschap waar men vaak om vraagt. Dat blijft een spagaat’, verzucht Ester.   

Wat betreft de ervaren steun voor het initiatief blijft het daarom een beetje dubbel. Inhoudelijk vindt het initiatief overal een enthousiast onthaal, maar de manier waarop het georganiseerd en geborgd is, kan beter. Eigenlijk is niemand echt eigenaar, is de gezamenlijke constatering. ‘Idealiter willen we toe naar structurele financiering en in elk stadsdeel een inloopatelier’, zegt Marike. Mensen kunnen dan eenvoudig verschillende stappen doorlopen. Via eerstelijnsdoorverwijzers rustig komen snuffelen bij het inloopatelier, waar de kunstbemiddelaar hen vervolgens begeleidt naar een passende kunstactiviteit daar of elders in de wijk. ‘Want het is meer dan: hier staan 10 schilderezels, ga maar aan de slag. We zoeken echt naar wat past bij iemands talent’. 

Docenten informeren

Een ander aandachtspunt is de voorbereiding van de docenten. Mensen die worden doorverwezen en aansluiten bij een cursus, mengen zich met Amsterdammers zonder doorverwijzing. Dat gaat vaak goed, maar soms kan het nuttig zijn dat de desbetreffende kunstdocent iets weet van de (psychosomatische) achtergrond van de persoon. ‘Daar zijn geen algemene richtlijnen voor te geven’, zegt Marike. ‘Te veel info willen en mogen we niet geven. Maar als de cursist vanwege zijn of haar klachten niet alles continu kan bijwonen, is het nodig dat de docent daarvan op de hoogte is. Het is iets om per situatie en altijd in overleg met de cursist te bepalen. In zijn algemeenheid kunnen we de docenten hier wel meer op voorbereiden’.

Op de kaart

Het kunstonderdeel van Welzijn op recept staat al met al goed op de kaart in de gemeente Amsterdam. Letterlijk zelfs, want de kunstbemiddelaars vullen met elkaar een digitale kaart met alle kunst- en cultuuractiviteiten die voor deze doelgroep passend zijn. En dat er nu via de SPUK GALA geld gaat naar creatieve activiteiten is echt een doorbraak. Nu de structurele borging in de toekomst nog.  

Meer informatie? Mail: Welzijnoprecept@amsterdam.nl

Over dit interview

In de propositie Samen cultuur borgen benadrukken gemeenten de intrinsieke waarde van cultuur én de brede maatschappelijke meerwaarde ervan voor domeinen zoals gezondheid, welzijn en jeugd. Een creatieve blik draagt bij aan mentaal welbevinden, positieve gezondheid, en oplossingen voor sociale en ruimtelijke vraagstukken. Toch is samenwerking tussen domeinen niet vanzelfsprekend, vanwege verschillende stelsels en externe factoren.

Om gemeenten hierbij te ondersteunen, publiceert de VNG een reeks interviews met beleidsmakers en uitvoerders. De geïnterviewden vertellen wat nodig is om cultuur duurzaam te verbinden met andere domeinen, met als centrale focus: het versterken van de vitaliteit van (kwetsbare) inwoners via kunst- en cultuurparticipatie.

Kennisdeling en informatie 

Dit initiatief is een samenwerking van de VNG met LKCA, het Landelijk Kenniscentrum voor Cultuureducatie en Amateurkunst. LKCA biedt kennis en informatie en faciliteert kennisdeling bij onder andere gemeenten met als doel integrale beleidsvorming bij gemeenten. Vind hieronder meer informatie en het thema en kennisdossier Zorg en Welzijn. 

• Krachten bundelen in cultuur, zorg en welzijn - LKCA
• Cultuurparticipatie en Positieve Gezondheid: kunst als (ver)wondermiddel - LKCA
• Versterken wat er al is - LKCA (culturele leerecosystemen)

Meer informatie over de relatie tussen kunst, gezondheid en gezondheidszorg 

• Arts in Health Netherlands
• Arts in Health in Nederland: Een nationale agenda

Wilt u dat de VNG en het LKCA óók van uw gemeente een programma of initiatief in beeld brengt? Mail dan naar info@vng.nl