Ook in uw gemeente zullen dergelijke vraagstukken de komende jaren steeds prominenter de aandacht vragen. Deze Raadgever is bedoeld om u op weg te helpen bij uw sturende en controlerende taak. Want met tijdig sturen en keuzes maken is veel mogelijk.

Urgente vraagstukken

Het gaat om vragen als

• Wat is de toekomst van de landbouw in gebieden die verzilten, of waar ruimte voor waterberging nodig is?
• Is er voldoende drinkwater beschikbaar voor een nieuwe woonwijk?
• Hoe kunnen we toekomstbestendig bouwen op slappe bodem, of rekening houdend met meer extreem weer?
• Hoe voldoen we aan wettelijke zorgplichten?
• Wat zijn de gevolgen van besluiten die het waterschap neemt over het waterpeil voor de funderingen van onze huizen, of voor de landbouw?

Regels rond water en bodem als basis - zorgplicht

De Omgevingswet regelt veel zaken voor bodem, water en ruimtelijke ordening. Onderdeel van de Omgevingswet is de zorgplicht. Mede vanwege de zorgplicht is het van belang dat gemeenten het water- en bodemsysteem als belangrijk uitgangspunt nemen bij de ruimtelijke ordening.

Als bijvoorbeeld bij woningbouw onvoldoende rekening wordt gehouden met bestaande kennis over het water- en bodemsysteem, dan kan dit tot schade leiden voor inwoners en ondernemers maar ook voor gemeenten. Bijvoorbeeld in de vorm van aansprakelijkheid (er is al jurisprudentie waarin gemeenten verantwoordelijk worden gehouden voor schade) of vanwege extra kosten voor beheer en onderhoud.

De regels - Omgevingswet en weging waterbelang

De Omgevingswet stelt dat gemeenten bij het opstellen van ruimtelijke plannen expliciet het waterbelang moeten meewegen, zowel inhoudelijk als procedureel. Hierbij moet de gemeente de opvattingen van de waterbeheerder betrekken. De gemeente kan alleen met goede redenen en gemotiveerd van de opvattingen van de waterbeheerder afwijken.

De ‘weging van het waterbelang’, die met ingang van de Omgevingswet de voormalige ‘watertoets’ heeft vervangen, gaat over alle relevante wateraspecten waaronder wateroverlast, overstromingsrisico’s, droogtebestrijding en de kwaliteit van watersystemen. De koepelorganisaties VNG, UvW en IPO hebben met elkaar afgesproken dat de ‘weging waterbelang’ niet alleen van toepassing is op omgevingsplannen, projectbesluiten en buitenplanse omgevingsvergunningen voor het afwijken van het omgevingsplan, maar dat deze ook wordt toegepast bij omgevingsvisies en programma’s.

• Handreiking weging van het waterbelang voor waterkwaliteit
• Handreiking water en bodem in het omgevingsplan (pdf, 1,9 MB)

Gemeenten kunnen het niet alleen - water en bodem vragen om regionale samenwerking

Rekening houden met water en bodem vereist samenwerking tussen gemeenten en de regio omdat problemen zoals droogte, bodemdaling of de beschikbaarheid van zoet water vaak regionale gevolgen en oorzaken hebben.

Het is belangrijk dat gemeenten deze problematiek samen oplossen. Alleen door gezamenlijk beleid en maatregelen kunnen we een toekomstbestendige inrichting van ons land waarborgen. De VNG heeft samen met het College van Rijksadviseurs (CRa) in Water en bodem als basis - 10 lessen uit de regio een advies opgesteld over hoe regionale keuzes en kansen in beeld kunnen worden gebracht.

Informatiebronnen om rekening te houden met water en bodem

Gemeenten hebben naast de ‘weging waterbelang’ en naast bovengenoemde lessen verschillende instrumenten en bronnen beschikbaar om gedegen rekening te houden met water en bodem bij nieuwbouw, de herinrichting van bestaand gebied of de ondersteuning van activiteiten in het landelijk gebied. Zoals:

• Informatie die beschikbaar komt vanuit klimaatstresstesten
• Het ruimtelijk afwegingskader en de maatlat voor klimaatadaptieve gebouwde omgeving
• Maatwerkvoorschriften

Dit is slechts een selectie, meer is te vinden in het Inspiratiedocument voor Water en bodem sturend (pdf, 5,1 MB).

Tips voor de gemeenteraad

Maak met uw college inzichtelijk:

• Welke maatregelen worden er genomen om bij woningbouw en andere ontwikkelingen voldoende rekening te houden met het water- en bodemsysteem?
• Hoe zorgt de gemeente ervoor dat het waterbelang expliciet wordt meegewogen en dat de opvattingen van de waterbeheerder systematisch worden betrokken bij het opstellen van ruimtelijke plannen?
• Hoe worden de resultaten van de weging van het waterbelang en uit klimaatstresstesten in ruimtelijke plannen gedeeld met inwoners, ondernemers en andere belanghebbenden?
• Hoe worden het ruimtelijk afwegingskader en de maatlat voor klimaatadaptieve gebouwde omgeving gebruikt bij ruimtelijke ontwikkelingen in de gemeente?
• Welke risico’s ziet de gemeente als de beschikbare informatie over water en bodem onvoldoende wordt gebruikt, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van nieuwe woonwijken?
• Is er voldoende samenwerking tussen verschillende afdelingen binnen de gemeente om informatie over water en bodem effectief te integreren in de ruimtelijke ordening?
• Is er voldoende capaciteit en expertise binnen de gemeente om de benodigde gegevens over water en bodem effectief te verwerken en toe te passen in de ruimtelijke ordening?
• Welke specifieke regionale water- en bodemproblemen (zoals droogte, bodemdaling, beschikbaarheid van zoet water) herkent de gemeente als urgent, en hoe wordt hiervoor gezamenlijk beleid ontwikkeld?
• Welke concrete maatregelen zijn er genomen om afwenteling van water- en bodemproblemen van en naar andere regio’s te voorkomen?
• Is er een duidelijk regionaal beleidskader dat de gemeente helpt om gecoördineerd om te gaan met water- en bodemproblematiek, en zo ja, hoe wordt dit uitgevoerd in de praktijk?