Wie Raymond Vlecken vraagt wat het belang is van lokale rekenkamers, krijgt enthousiast antwoord. De burgemeester van Weert zet zich al enige tijd in om dat belang onder de aandacht te brengen van gemeenteraden en andere lokale instanties. ‘Raden moeten goed gebruikmaken van de middelen die ze hebben. De rekenkamer is er daar één van. Ze kunnen met hun onderzoek een positieve wending geven aan een dossier.’

Tweeënhalf jaar geleden leidde een wetswijziging tot grote veranderingen in de wereld van de rekenkamers. De Wet versterking decentrale reken­kamers, die op 1 januari 2023 in werking trad, moest zorgen voor actievere en autonome rekenkamers, op professionele afstand van de gemeente­raden. Rekenkamercommissies als direct onderdeel van de gemeenteraden en ingevuld met raadsleden, werden verboden.

Niet iedereen was meteen enthousiast over de versterking van de reken­kamers. Vlecken: ‘Ik heb regelmatig gehoord dat raadsleden zich zorgen maakten over die rekenkamers met die dikke, dure rapporten die voor hen geen meerwaarde zouden hebben.’

Vlecken is burgemeester van Weert en was de afgelopen vier jaar voorzitter van de projectgroep lokale rekenkamers. Die projectgroep werd ingesteld door het ministerie van BZK om gemeenten te begeleiden bij de overgang naar het nieuwe regime. In de vier jaar dat Vlecken voor de projectgroep op pad was, zag hij het tij keren. Deze maand presenteerde de groep zijn eindrapport aan BZK. De leden zijn positief over de ontwikkeling van de afgelopen jaren.

Alle gemeenten voldoen nu aan de wet. Daar zijn we heel trots op

Slapen
Niet alle gemeenten hadden voorafgaand aan 2023 een volwaardige rekenkamer, hoewel die al sinds 2006 verplicht was. Een tiental, vooral kleinere gemeenten, had geen rekenkamer ingesteld. Op andere plekken bestond de instantie weliswaar op papier, maar was ze in slaap gesukkeld, bijvoorbeeld omdat er geen of onvoldoende budget voor onderzoek beschikbaar was gesteld.

Na 2023, beschrijft de projectgroep nu, zijn in alle gemeenten volwaardige rekenkamers ingesteld. Ze staan op afstand van de politiek, hebben zelfstandige onderzoeksbevoegdheden en een eigen budget om dat onderzoek uit te voeren. ‘Alle gemeenten voldoen nu aan de wet’, ziet Vlecken. ‘Daar zijn we heel trots op.’

Om dat te bereiken, bezocht de projectgroep zo’n dertig gemeenten die op gang werden geholpen. Vlecken: ‘In gemeenten waar raadsleden in een rekenkamercommissie zaten, hadden raadsleden het gevoel dat hun een instrument werd afgepakt.’ Maar gaandeweg het traject werden de kritische geluiden minder luid, constateert Vlecken nu. Dat komt mede doordat er veel vragen werden weggenomen, over de financiering, de inrichting van de regionale samenwerking en de samenstelling van de rekenkamer, maar ook over de inhoudelijke aanpak en de formele positie van de raad. 

Luisteren
Raden en rekenkamers moesten wennen aan de nieuwe situatie, zegt Vlecken. ‘Het is een wisselwerking. De raad moet wennen aan het effectiever inzetten van het instrument, de rekenkamers moeten beter luisteren naar de behoeften van de raad. Ze moeten met hun tijd mee en aansluiten op de informatiebehoefte van de raad. Ze moeten, met behoud van hun onafhankelijke positie, niet alleen goed luisteren naar vragen vanuit de raad, maar ook hun eigen onderzoeksrepertoire uitbreiden.’

Het is daarbij geven en nemen, zegt de Weertse burgemeester. De rekenkamer beslist formeel zelf waar ze onderzoek naar doet. Maar door niet ook te luisteren naar de wensen van de raad, kan het politiek moeilijk worden om gedaan te krijgen dat de raad daadwerkelijk wat met de uitkomsten doet. ‘Dat vraagt ook een aanpassing van de onderlinge cultuur.’

Beklijven
De projectgroep is nu klaar. Zorg is nu dat het enthousiasme voor de rekenkamers beklijft. Na de gemeenteraadsverkiezingen zitten er deels nieuwe raadsleden, die een nieuwe band met de onderzoekers moeten opzetten. Vanuit BZK is er, met de verenigingen van griffiers, raadsleden en rekenkamers, een taskforce opgezet om te zorgen dat ook de komende jaren aandacht voor het onderwerp blijft. Vlecken: ‘Dit is nooit af. We moeten blijven proberen de awareness te behouden.’

Vlecken raadt gemeenteraden daarom aan om tijdens de inwerkperiode na de raadsverkiezingen ook aandacht te besteden aan de rekenkamers, en te bespreken wat precies van de rekenkamer verlangd wordt. Daar hoort ook voldoende budget bij. ‘Gemeenteraden zijn vaak te verlegen om te investeren in de eigen ondersteuning, maar een investering in de rekenkamer verdient zich zeker terug. De rekenkamer moet geen restpost zijn, maar een sturingsinstrument.’