In veel gemeenten is tegenmacht een vies woord, blijkt uit het proefschrift. Waardoor komt dat?
‘Het doel van tegenmacht is dat het een bekrachtigende en begrenzende werking heeft. Het ene instituut kan het andere niet zo beheersen dat maatschappelijke belangen ondersneeuwen. Met name het begrenzende is het klassieke beeld van tegenmacht, dat zat er bij Montesquieu en de Amerikaanse founding fathers al in. Het bekrachtigende zit niet zo ingebakken in het systeem, zeker niet op lokaal niveau. Maar als het gaat om het begrenzen van de macht, dan hoorde ik in gemeenten vaak dat dat “hier niet speelt”. Een van de geïnterviewden zei letterlijk: “Hier wordt harmonie met hoofdletters geschreven”, alsof tegenmacht inderdaad een vies woord is. Het idee is dat het wel leuk moet blijven. Maar tegenmacht is niet iets slechts, het kan ook leiden tot verbeteringen. De uitdrukking “zonder wrijving geen glans” is er niet voor niets. Ik pleit in mijn proefschrift daarom voor een gezonde dosis wantrouwen ten opzichte van de macht. De democratie heeft daar baat bij.’

Hoe kan het beter?
‘Het risico bestaat dat er een te grote machtsconcentratie ontstaat bij één partij, het college. Als dat uit balans is, doe je jezelf als lokaal bestuur tekort. Het vraagt aandacht van zowel de raad als het college, en democratische geletterdheid. Raadsleden, met name de coalitiepartijen, zou ik willen adviseren wat zelfbewuster te zijn, soms wat brutaler. Wees niet zo bescheiden, durf tegengas te geven. Dat vraagt om denken voorbij het coalitiebelang, daar ben je als raadslid ook voor. En burgemeesters en wethouders zouden hier ruimte voor moeten laten en zich meer openstellen voor input vanuit de raad. Overigens zijn de structuren vaak wel op orde. Maar het gaat ook om gedrag; tegenmacht staat of valt bij hoe het in de praktijk wordt ingevuld.’

Over een klein jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen, dan zullen veel raden ook aan de slag gaan met hun werkwijze. Wat is uw tip?
‘Als raad kun je meer corrigerende instrumenten gebruiken om tegenmacht en het bestuur sterker te maken. De rekenkamer is er daar één van. Die is sinds 2023 verplicht, dat vind ik een goede ontwikkeling. Maar je kunt ook denken aan referenda en burgerberaden of juist innovatieve combinaties daarvan om beleid te verbeteren en bij te sturen. Tegenmacht kan namelijk ook vanuit burgers komen. Bij dit soort initiatieven is er wel vaak aandacht voor scheppende vormen, waar iets nieuws wordt voorgesteld, maar niet voor correcties. Heb ook oog voor deze nieuwe vormen van burgerparticipatie.’