VNG Magazine nummer 15, 9 oktober 2020
Tekst: Rutger van den Dikkenberg, Marten Muskee| Beeld: HowCom
Op de algemene ledenvergadering van de VNG speelden de financiële zorgen van gemeenten een hoofdrol. De gemeenten willen dat het Rijk daarom nu in actie komt, bleek uit meerdere ruim aangenomen moties.
Zorgen over geld kwam in meerdere moties voorbij, op de digitale Algemene Ledenvergadering van de VNG. De VNG pleit voor een stabiele begroting, ‘zonder grote schommelingen’, zei VNG-voorzitter Jan van Zanen in zijn jaarrede (zie ook pagina 6). Ook moet de opschalingskorting van tafel en moeten gemeenten een structurele vergoeding krijgen voor de tekorten in het sociaal domein. Geen ‘rommelfinanciering’ dus, aldus de voorzitter.
Rijk rekenen
De gemeenten zijn het met hun voorzitter eens. De financiële verhoudingen tussen Rijk en gemeenten zijn uit het lood geslagen, constateerden de gemeenten Breda, Opsterland en Rotterdam in een motie die met algemene stemmen werd aangenomen, werd ondersteund door de P10, M50, G40 en G4 én werd omarmd door het VNG-bestuur. Dat legt de eisen neer bij het huidige en bij het volgende kabinet.
‘Het gaat niet goed met de gemeentefinanciën’, schreven de netwerken in die aangenomen oproep. Het zint ze niet dat het Rijk zichzelf rijk rekent en de gemeenten arm houdt, door onvoldoende geld beschikbaar te stellen voor bijvoorbeeld de tekorten in het sociaal domein. Ook vinden de gemeenten dat de opschalingskorting – voor dit en volgend jaar bevroren – volledig van tafel moet, een wens die in meerdere moties aan bod kwam.
Dit kabinet zou daar nu al mee moeten beginnen. Ook moet er nu nog structureel extra geld worden vrijgemaakt voor de Wmo, waar het abonnementstarief tot extra kosten leidt, en de jeugdzorg. Op Prinsjesdag werd bekend dat er in 2022 eenmalig 300 miljoen euro beschikbaar is, maar voor de jaren daarna is er niets geregeld. Ook zou een onafhankelijk instituut voor financiële verhoudingen moeten worden ingesteld.
Raden in verzet
Ook de motie van Raden in Verzet, aangevoerd door de gemeenteraad van Zoetermeer, werd met een forse meerderheid van stemmen (99,37 procent) aangenomen. Gemeenten hebben acuut meer structureel geld nodig, vinden de gemeenten.
In afwachting van structureel meer geld willen de gemeenten in de regio Midden-Holland, onder aanvoering van Krimpenerwaard, dat er voor 2021 meer financiële ruimte komt. Een groeiend aantal gemeenten krijgt de begroting voor volgend jaar niet sluitend, constateren de vijf gemeenten. ‘Help ons, in afwachting van structurele maatregelen, de winter door te komen,’ zei wethouder Ria Boere (VVD, Financiën) van Krimpenerwaard. De motie kreeg 98,58 procent van de stemmen.
Een motie van Enschede, ingediend door VVD-raadslid Joost Nijhuis, kon ook rekenen op ruime steun. Nijhuis roept op om wat te doen aan de structurele weeffout in de manier waarop de gemeentefinanciën geregeld zijn. De Wmo en de Jeugdwet zijn open-einderegelingen waarin de kosten telkens verder oplopen. Omdat gemeenten verplicht zijn een sluitende begroting in te dienen, leidt dat automatisch tot het moeten snijden in voorzieningen, zegt hij. Daar moet structureel wat aan gedaan worden.
Gemeentefonds
De herijking van het gemeentefonds leidt ook tot zorgen bij gemeenten. Uit berekeningen die minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken voor de zomer naar de Tweede Kamer stuurde, bleek dat kleinere gemeenten er door de herverdeling van het budget op achteruit zouden gaan. Een groot aantal gemeenten onder leiding van Schagen wil daarom dat de VNG zich uitspreekt tegen de voorgestelde herverdeling van het gemeentefonds. Andere gemeenten verenigd in de K80 en aangevoerd door Beesel, willen dat er pas stappen gezet worden in het herijkingsdossier als er structureel meer financiële ruimte is. Die motie kreeg een meerderheid van 83,70 procent.
De inzet van de VNG is om nu een volgende stap te zetten in de herijking, zei voorzitter Victor Everhardt van de VNG-commissie Financiën. De VNG wees er wel op dat de cijfers die Ollongren in juni naar buiten bracht, achterhaald zijn. ‘We weten nog niet wat de gevolgen zijn van de herijking voor individuele gemeenten,’ zei Everhardt. In oktober moet blijken hoe de herverdeling daadwerkelijk uitpakt. Een uitspraak tegen de herverdeling is daarom nu ‘prematuur’. (RvdD)
Andere moties
‘Steun lokale handhaving vuurwerkverbod’
Gemeenten willen ondersteund worden bij de invoering van een landelijk vuurwerkverbod voor consumenten. Een motie daartoe van onder meer de gemeente Utrechtse Heuvelrug werd met ruime meerderheid aangenomen: 96,3 procent van de gemeenten was voor.
Het kabinet kondigde in januari al aan om al in de komende oudjaarsnacht een vuurwerkverbod in te voeren. Gemeenten zijn het daarmee eens, maar wijzen in de aangenomen motie wel op de handhavingsrisico’s. Zo wordt jaarlijks veel vuurwerk illegaal ingevoerd vanuit het buitenland. De afgelopen tien jaar staat de jaarwisseling ‘in toenemende mate’ in het teken van ‘grootschalige verstoringen van de openbare orde’, met ook grote en onacceptabele risico’s voor hulpverleners.
Lokale overheden spelen een belangrijke rol bij een veilig verloop van de jaarwisseling, en het aangekondigde verbod heeft gevolgen voor de handhaving, terwijl de handhavingscapaciteit schaars is. De gemeenten willen daarom een ministeriële handreiking over de meest effectieve handhavingsmethoden. Daarnaast willen zij dat er voldoende politiecapaciteit en geld beschikbaar zijn voor de handhaving.
Ook zwembaden moeten gecompenseerd
De VNG gaat er bij het kabinet op aandringen om vanwege de coronacrisis ook voor de zwembaden een goede compensatieregeling op te stellen, om daarmee faillissementen te voorkomen. Dat gebeurt naar aanleiding van een door Leusden ingediende motie, die met 99 procent van de stemmen aangenomen werd.
Leusden stelt dat zwemmen een belangrijke bijdrage levert in de vitaliteit van mensen en wijst op het belang van zwemdiploma’s voor kinderen.
Maar door de coronacrisis lijden zwembaden zware verliezen. De tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor Werkgelegenheid (NOW) biedt te weinig soelaas. Die compenseert de hoge vaste lasten niet en gemeenten kunnen de verliezen niet zelf opvangen. Daardoor dreigt sluiting van veel zwembaden.
Het bestuur van de VNG riep die leden in het preadvies al op de motie over te nemen, want ook de VNG is zich bewust van de problematiek rond zwembaden, die overigens ook voor de gemeentelijke ijsbanen opgaat. De VNG heeft dit in eerdere gesprekken met BZK en Financiën al kenbaar gemaakt.
Een verkenning maakt inzichtelijk dat vanaf 1 juni tot eind 2020, 93 miljoen euro compensatie van het Rijk nodig is voor de coronaschade bij de zwembaden en plusminus 6 miljoen euro voor de ijsbanen. Met de rijksoverheid is afgesproken om in oktober verder te overleggen over compensatie van de daadwerkelijke kosten voor de instellingen. Een eventueel compensatiebedrag zou voor het eind van het jaar bekend moeten kunnen zijn. (MM) ←
Extra investering in onderwijshuisvesting
Door strengere wettelijke eisen aan gebouwen en verduurzaming van de onderwijshuisvesting, moet er extra geld komen van het Rijk voor onderwijshuisvesting.
Een motie van de gemeente Noordoostpolder kon rekenen op algemene steun. Noordoostpolder stelt dat gemeenten in 2014 zijn geconfronteerd met de korting op de bedragen voor onderwijshuisvesting. Gemeenten worden volgend jaar opnieuw geconfronteerd met extra bouweisen vanuit het Rijk. Noordoostpolder rekende voor dat de prijsontwikkelingen ver boven de indexering van het gemeentefonds uitkomen.
Omgevingswet budgetneutraal
De overgang naar de Omgevingswet moet voor de gemeenten voor de middellange termijn budgetneutraal horen te verlopen. Als dat onhaalbaar blijkt, dan zal de VNG een beroep op het Rijk doen om extra middelen ter beschikking te stellen.
Dit naar aanleiding van aangenomen motie op de ALV. ‘Zou u een aankoopovereenkomst voor een gewenste auto ondertekenen als u niet de garantiebepalingen kent?’ zei wethouder Wiemer Haagsma (Politieke Unie) van Noordoostpolder. ‘Alle gemeenten zijn druk bezig met de komst van de Omgevingswet. Op basis van lokale inzichten blijkt echter dat de structurele lasten de baten overstijgen.’
De VNG adviseerde in het preadvies de motie over te nemen. Gemeenten maken zich in toenemende mate zorgen over de kosten van de Omgevingswet, en de VNG deelt die zorgen en de analyse van de indieners. De invoeringskosten lopen in de praktijk hoger op dan vooraf geraamd door het ministerie van Binnenlandse Zaken. Gemeenten vragen zich ook af of de verwachte structurele baten gaan opwegen tegen de verwachte extra kosten, zowel structureel als incidenteel.
‘Budget volgt taak’, aldus wethouder Lot van Hooijdonk (GroenLinks) van Utrecht namens het bestuur van de VNG. ‘Er is afgesproken dat de invoering van de Omgevingswet op middellange termijn budgetneutraal zal zijn, die afspraak staat en daar moeten we ons aan houden.
Waterkracht opnemen in de RES
Om de transitie naar schone energie mogelijk te maken, moet na 2030 ook waterkracht worden opgenomen in het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (RES).
Bij een eerste mogelijkheid tot actualisatie van het Klimaatakkoord zal de VNG daar bij het Rijk op aandringen. Dit naar aanleiding van een motie van Buren. Buren is van mening dat er in de klimaatplannen te veel gefocust wordt op alleen zon- en windenergie. Dit doet geen recht aan de mogelijkheden voor waterkracht in waterrijke gebieden.
Rivierkreeft de wacht aangezegd
De VNG gaat bij het ministerie van LNV aandringen op deelname in een taskforce met waterschappen, gemeenten en andere betrokken partijen om te werken aan een aanpak van de Amerikaanse rivierkreeft. Dit naar aanleiding van een daartoe door Langedijk en Heerhugowaard ingediende motie. De destructieve exoot zorgt in toenemende mate voor overlast.
Rijk nodig bij instandhouding Nationale Parken
Om de instandhouding en doorontwikkeling van de Nationale Parken veilig te stellen, zullen er meer structurele afspraken moeten komen over de aanpak en de financiering voor de lange termijn. De VNG zal daartoe met het kabinet, het IPO en maatschappelijke partners in overleg te treden.
Aanleiding vormt de motie van de Utrechtse Heuvelrug, Schiermonnikoog, Zeist, Woudenberg, Bloemendaal, Velsen en Reimerswaal. De gemeenten stelden dat voor de instandhouding van de parken structurele middelen en afspraken nodig zijn. Wethouder Chantal Broekhuis (CDA) van Utrechtse Heuvelrug zegt dat de Nationale Parken zeker in de afgelopen periode rond de coronacrisis hun waarde hebben bewezen. ‘Veel mensen hebben er kunnen uitwaaien en vertoeven. Er wordt met vereende krachten samengewerkt om deze gebieden te beschermen, waarbij het Rijk incidenteel ondersteuning biedt. Samen komen we ver, maar er is meer nodig om de parken in stand te houden. We zien dat de aandacht van het Rijk langzaam verlegd wordt naar de Natura 2000-gebieden.’