Dat de financiële problemen van gemeenten in de jeugdzorg schrijnend zijn, concludeerde de commissie-Van Ark al in het advies dat begin dit jaar uitkwam over de Hervormingsagenda Jeugd. Gemeenten hebben de helft van de tekorten in 2023 en 2024 zelf moeten dragen, stelt de commissie. Iets wat keihard doorwerkt in de komende jaren. Aangezien gemeenten voor de financiering van jeugdzorg grotendeels afhankelijk zijn van het rijk is sturing op het lokaal niveau zeer problematisch. Kortom, er móét meer geld bij voor gemeenten. Gebeurt dat niet, dan telt het gemeentefonds volgend jaar 2,3 miljard euro minder dan dit jaar. 

De Zaanse wethouder Stephanie Onclin (VVD) is zeer kritisch over de houding van het rijk om de geldkraan dicht te draaien. Die boodschap herhaalde ze bij een werkbezoek van VNG-voorzitter Sharon Dijksma en VNG-directeur Leonard Geluk aan Wormerveer, eind vorige maand. Onclin riep de VNG al eerder op om scherper en steviger in actie te komen. ‘Die scherpte moet hem vooral zitten in de vraag waar die zorg die gemeenten gaan bieden, precies uit moet bestaan’, zegt ze. ‘Dat vraagt om een fundamentele discussie.’

Die discussie zal volgens Onclin niet eenvoudig zijn. ‘Als je kijkt naar de jeugdzorg, dan denk ik dat we vooral moeten investeren in de preventiekant en in de persoonlijke aandacht. Tegelijkertijd is dat precies waar we binnen het sociaal domein op moeten bezuinigen; het enige waar we op kúnnen bezuinigen, want al het andere zit vast binnen onze wettelijke taken.’
Breder kijken dus. Met werkbezoeken zoals dat aan Zaanstad wil de VNG duidelijk maken wat de gevolgen zijn van de forse bezuinigingen op gemeenten vanaf volgend jaar, het ‘ravijnjaar’. Zeker in de jeugdzorg moeten gemeenten pijnlijke keuzes maken, constateert de VNG. Preventie is belangrijk, maar er is niet altijd geld voor.

‘Preventie is het enige waar we op kúnnen bezuinigen’

Local Heroes
In Zaanstad, waar Wormerveer deel van uitmaakt, proberen ze al langer breder te kijken, door binnen de Bestuursopdracht Jeugd te werken aan een brede domeinoverstijgende aanpak. Directeur Martijn Rengelink vertelt er tijdens het werkbezoek over in zijn pitch. Een aanpak die vraagt om het neerleggen van een bredere inhoudelijke agenda bij het rijk en om het forceren van doorbraken. 

Een mooie uitwerking daarvan is het project Local Heroes, een initiatief van het Jongerenloket rond de Maatschappelijke Diensttijd voor jongeren die op zoek zijn naar nieuwe kansen. Twee deelnemers zitten vandaag aan tafel en vertellen open en enthousiast over hun ervaringen. Door trainingen, excursies en workshops kwamen ze erachter wat ze echt leuk vinden om te doen en waar hun krachten en talenten liggen. Ze kwamen van ver, maar zijn weer in zichzelf gaan geloven en ze werken weer aan een doel.‘Een heel mooi initiatief’, zegt Onclin. ‘Jongeren zijn het meest geholpen met het bieden van perspectief. Dat is precies wat wij bestuurders ook altijd zeggen. Alleen blijft het dan vaak een beetje abstract. Als je het die jongeren nu zelf hoort vertellen, wordt het ineens concreet. Indrukwekkend om te zien hoeveel ze teruggeven als ze maar een – in mijn beleving – relatief klein beetje persoonlijke aandacht krijgen. Dat maakt een beetje nederig.‘Tegelijkertijd is het confronterend om te beseffen dat het dan toch al die jaren misgaat. Het is in alle opzichten een heel kortzichtige manier van denken, om dat nu te laten liggen. Op de lange termijn, ook als je het zakelijk bekijkt, levert die investering geld op.’

Successen delen
Of de brede domeinoverstijgende aanpak in Zaanstad werkt, vindt Onclin een gewetensvraag. ‘We zijn een aantal jaren bezig en inmiddels zitten we in de fase waarin we misschien wat vaker onze successen moeten delen. In Zaandam-Oost is het aantal kinderen dat opgroeit in armoede nog steeds bovengemiddeld in vergelijking met andere wijken. Maar we hebben wel degelijk een afname kunnen realiseren. Daar mogen we best trots op zijn. Tegelijkertijd schuilt daar ook een risico. Want als je té hard roept dat je heel succesvol bent, gaat die geldkraan dicht.’

Brandbrief
In een brandbrief aan de VVD-Kamerfractie uitten meer dan vijftig VVD-wethouders, onder wie Onclin, onlangs hun zorg. ‘Als je aan de ene kant fors bezuinigt en aan de andere kant twee derde van onze taken vastlegt in rijksregelgeving, dan beperk je onze autonomie en flexibiliteit.’De brief leidde meteen tot een gesprek met de Tweede Kamerfractie, zegt Onclin. ‘Hopelijk kunnen wij onze Kamerleden overtuigen dat de weg naar een betere jeugdzorg extra geld vraagt voor gemeenten. Gebeurt er niks, dan wordt er aan de preventiekant zoveel schade aangericht, dat die stip op de horizon uit beeld raakt. Dát is onze realiteit.’