Het ravijn

vrijdag 18 april 2025

Bekijk hier de laatste informatie over het financieel ravijn.

Update 18 april

In het overhedenoverleg van 16 april heeft het kabinet de zorgen van gemeenten serieus genomen. Per saldo komt er t/m 2027 cumulatief € 3 miljard beschikbaar voor gemeenten. Dit extra geld helpt om onder andere de jeugdzorguitgaven te dekken en de terugval in het gemeentefonds vanaf 2026 deels te dempen.

Update 16 april

De komende Voorjaarsnota is het allerlaatste moment waarop het kabinet gemeenten kan behoeden voor een onmogelijke opdracht. Tijdens het Overhedenoverleg op 16 april heeft de VNG de toezegging gekregen van het kabinet dat er substantieel extra middelen voor gemeenten zijn opgenomen in de Voorjaarsnota, ondanks het feit dat de middelen zeer schaars zijn. 

De VNG is daar voorzichtig optimistisch over en is het kabinet en de Kamerfracties erkentelijk voor hun betrokkenheid bij de problematiek van gemeenten. Hoewel de juiste bedragen pas uit de Voorjaarsnota moeten blijken, kan worden gesteld dat zowel voor de problematiek in de Jeugdzorg als voor het gemeentefonds flinke stappen zijn gezet.

Zie ons nieuwsbericht VNG voorzichtig optimistisch na overleg over Voorjaarsnota 

    

Over het ravijn

Vanaf 2026 zou er voor gemeenten een bezuiniging zijn van maar liefst € 2,4 miljard. Dat zou een ravijn betekenen, omdat 75% van de gemeenten dan in de rode cijfers terecht komt. De gevolgen? Minder woningbouw, ontoegankelijke zorg, afbrokkelende veiligheid, verschraling van voorzieningen en minder steun voor wie dit juist het hardst nodig heeft. 

Waar gaat het mis?  

Inkomsten van gemeenten worden steeds lager

Krimp gemeentefonds

Gemeenten in Nederland zijn (in tegenstelling tot in de meeste Europese landen) voor gemiddeld 70% van hun inkomsten afhankelijk van het rijk. Als dat ineens minder wordt, merken gemeenten dat meteen. Het vorige kabinet heeft een nieuwe financieringssystematiek voor het gemeentefonds aangekondigd en vooruitlopend daarop een korting op het gemeentefonds doorgevoerd vanaf 2026. Die nieuwe systematiek is er nooit echt gekomen, maar de korting is wel blijven staan. Dat betekent dat gemeenten vanaf 2026 minder geld krijgen, terwijl ze wel al hun taken moeten blijven uitvoeren. Een bezuiniging dus.

Verkeerde ramingen

Daarbij is er nog een flinke financiële tegenvaller. Gemeenten krijgen te weinig geld van het rijk om de stijgende kosten door inflatie, vergrijzing en bevolkingsgroei op te vangen. Dat komt door een nieuw financieringssysteem voor inflatiecompensatie, dat gebaseerd is op ramingen van het Centraal Planbureau (CPB). Het probleem? Het CPB heeft de inflatie de afgelopen 7 jaar steeds te laag ingeschat. Hierdoor krijgen gemeenten jaarlijks € 400 miljoen te weinig. 

Meer informatie vindt u in onze reactie op de motie Chakor-Van Nispen (pdf, 93kB, 24 maart 2025)

Jeugdzorg

Gemeenten zijn wettelijk verplicht om zorgtaken uit te voeren, ook als ze daar onvoldoende geld voor krijgen van het rijk. Uiteraard proberen gemeenten zo efficiënt mogelijk te werk gaan om kosten te besparen. De Hervormingsagenda Jeugd (2023) is daar een voorbeeld van, een ambitieus plan om de jeugdzorg te verbeteren en financieel gezond te maken. Helaas gaat dat laatste niet lukken, constateert de onafhankelijke adviescommissie-Van Ark in januari 2025 in haar advies. 

De commissie Van Ark adviseert daarom om de besparingen voorlopig terug te draaien en gemeenten voldoende geld te geven om de jeugdzorgtaken gewoon uit te kunnen voeren. Het kabinet heeft al een paar keer laten weten dit advies heel serieus te nemen, maar komt maar niet met een concreet voorstel. Daarom geven we het kabinet een deadline. Uiterlijk 14 april is er een extra ingelast Overhedenoverleg. Er zijn dan 2 opties: óf het rijk komt met een fatsoenlijk voorstel, óf we zijn genoodzaakt tot vervolgstappen. Dan start de VNG een juridische procedure en trekken we ons terug uit het woonakkoord en zorgakkoord.

Infographic kosten Jeugdzorg

Reserves zijn geen redding 

De jaarlijkse ‘overschotten’ en reserves van gemeenten lijken een oplossing voor het probleem, maar dat is een illusie. Veel gemeenten hebben (nu nog!) een positief resultaat op hun jaarrekening. Dat geld is al bestemd voor onderhoud of investeringen. Bovendien kunnen incidentele middelen niet worden ingezet voor structurele taken. Eenvoudiger gezegd: middelen die overblijven omdat de bouw van een school wordt uitgesteld kunnen niet worden ingezet om een structureel tekort op de jeugdzorg op te lossen. Daarnaast moet genoemde school nog steeds worden gebouwd, alleen op een later moment. 

Belasting dan maar verhogen? 

Gemeenten mogen niet zomaar alle belastingen en heffingen verhogen om meer binnen te halen dan de kosten die zij moeten dekken, zoals de afvalstoffenheffing of de kosten voor een paspoort. Alleen de hondenbelasting, toeristenbelasting en de ozb (onroerendezaakbelasting) mogen omhoog. Dat gebeurt nu ook. Gemeenten leggen gedwongen de rekening neer bij inwoners omdat er geen andere knoppen over zijn om aan te draaien en de gemeentebegroting altijd sluitend moet zijn. Maar met die extra inkomsten redden ze het bij lange na niet.   

Hoe erg is het? 

Gemeenten zijn de afgelopen jaren al meerdere malen met de kaasschaaf door de organisatie gegaan. De vraag is al jaren niet meer óf ze bezuinigen, maar hóe ze bezuinigen. Op een ingelaste Algemene Ledenvergadering (ALV) van de VNG spraken wethouders zelfs van ‘horrorbegrotingen’. De BDO-Benchmark Nederlandse Gemeenten 2025 geeft aan dat driekwart van de gemeenten de komende 4 jaar de begroting niet rond krijgt. Gemeenten hebben een wettelijke zorgplicht, waardoor zij zorgvragen niet kunnen weigeren. Maar met een tekort voelen gemeenten zich gedwongen alleen het hoogstnoodzakelijke te doen.

Cartoon van portefeuille van het rijk waar gemeenten en inwoners uit vallen

2026 hakt er flink in 

Het lijkt alsof de situatie na 2026 verbetert, maar dat is omdat het gemeentefonds elk jaar groeit om de groei van de bevolking en de gestegen lonen en prijzen op te kunnen vangen. De korting vanaf 2026 werkt structureel door, het belemmert gemeenten om plannen te maken voor de toekomst en investeringen te doen die hard nodig zijn.  

Wat gaan we ervan merken? 

Nu al dreigt verschraling. Inwoners van steden en dorpen merken dit al of gaan het merken. De infrastructuur staat op het spel, net als sport- en culturele voorzieningen .  Ook is er dringend geld nodig voor schoolgebouwen. 

Infrastructuur

Ruim 80% van onze infrastructuur ligt op gemeentelijk grondgebied. Veel van de wegen, bruggen en tunnels dateren uit de jaren ’60 en ’70 en naderen het einde van hun levensduur. Gemeenten hebben hier het geld niet voor. Zonder voldoende middelen voor onderhoud en vervanging dreigt een piek aan vervangingskosten, terwijl het financiële ravijn gemeenten belemmert om actie te ondernemen. Achterstallig onderhoud betekent meer overlast, opstoppingen, files en zelfs verkeersonveilige situaties. Kleine gebreken kunnen uitgroeien tot kostbare problemen als we niet ingrijpen.

Schoolgebouwen

Het gros van de schoolgebouwen is sterk verouderd, slecht geventileerd, niet duurzaam en ongeschikt voor modern onderwijs. Schoolgebouwen blijven steeds langer in gebruik, zelfs als het gebouw eigenlijk ‘op’ is. Dat komt omdat er al jaren te weinig geld is voor renovatie en nieuwbouw. Kinderen en jongeren, en hun leerkrachten, verdienen een veilig, gezond en duurzaam schoolgebouw maar zonder investeringen blijft dit uit.

Onderzoek naar effecten

Om een beeld te krijgen van de effecten van het financieel ravijn, schakelde de VNG onderzoeksbureau BMC in. De focus van hun onderzoek lag op de beleidsterreinen fysiek domein, sociaal domein, openbare orde en veiligheid en op de taken die gemeenten met het rijk of in opdracht van het rijk uitvoeren (medebewindstaken).  

In het BMC-rapport (pdf, 668 kB) wordt een zorgwekkend toekomstbeeld geschetst. Enkele voorbeelden: 

  • Forse vertraging bij de realisatie van 900.000 woningen 
  • Doelstellingen uit het Klimaatakkoord worden niet of laat gehaald.
  • Langere wachtlijsten voor zorg, ondersteuning en dienstverlening aan inwoners.
  • Afname van preventieve zorg met groot effect op de lange termijn. 
  • Minder capaciteit voor handhaving, afname van toezicht in de openbare ruimte. 

Domino-effect 

Deze problemen versterken elkaar als een kettingreactie. Gemeenten zullen bijvoorbeeld eerder kiezen voor nieuwbouw aan de rand van de stad, want dat is goedkoper. Terwijl binnenstedelijk bouwen de mogelijkheid biedt om de sociale structuur en veiligheid in een wijk te verbeteren. Of neem het aantrekken van personeel (in een krappe arbeidsmarkt), daarvoor is structurele in plaats van tijdelijke financiering nodig. Vooral voor het bouwen van huizen of zorgen voor voldoende waterberging moet er door gemeenten veel werk worden verzet. Als die mensen er niet zijn kunnen projecten niet worden bedacht, gestart of uitgevoerd.

In het onderzoek staan meer van dit soort voorbeelden. Het niet verduurzamen van de woningbouw houdt de energiearmoede in stand. Late hulp bij schulden kan het criminele circuit aantrekkelijk maken, hetzelfde geldt voor het wegvallen van een preventieve aanpak van jeugdcriminaliteit. Enzovoort. 

Het effect van deze forse bezuiniging zal op langere termijn nog veel groter zijn. De optelsom van alle bezuinigingsmaatregelen bij elkaar kan ervoor zorgen dat het effect in dorpen, buurten en wijken nog veel groter wordt: uitstel van de bouw van het nieuwe dorpshuis is misschien nog tot daar aan toe, maar als er tegelijk minder geld is voor cultuur en welzijn, het groenonderhoud een tandje omlaag moet en de handhaving ook wat minder moet dan gaat de leefbaarheid rap achteruit. 

Dus

Dit kunnen we niet laten gebeuren. Het kabinet heeft een verantwoordelijkheid tegenover gemeenten én inwoners. Neem die verantwoordelijkheid. Investeer in gemeenten zodat zij kunnen blijven investeren in mensen en gemeenschappen. Voorkom de volgende crisis door nu te handelen!

Tot slot, we zijn niet de enige die dit vinden 

  • Raad Openbaar Bestuur (2025): "Het Rijk heeft slecht zicht op de taken die het aan gemeenten heeft opgedragen: het weet niet goed welke taken de gemeenten uitvoeren, hoeveel geld ze daarvoor krijgen, of ze de taken goed uitvoeren, en wat ze eraan uitgeven."
  • Raad van State (2024): "(Het) is niet alleen van belang dat de systematiek, maar ook het budgettaire niveau voor medeoverheden toereikend is. Pas dan draagt een betere financiële systematiek ook bij aan betere interbestuurlijke verhoudingen."
  • Raad Openbaar Bestuur (2024): "De balans tussen taken en verantwoordelijkheden dreigt verder verstoord te raken, de noodzaak tot herstel wordt alleen maar groter."
  • Prof. Dr. Maarten Allers (COELO) (2024): "De balans is zoek tussen het gemeentelijke takenpakket en de hoeveelheid financiële middelen die ze daarvoor beschikbaar krijgen." Bij het rondetafelgesprek van de vaste Kamercommissie voor BZK over de financiële positie van gemeenten. Zie notitie (pdf, 138 kB)
  • Emeritus hoogleraar staatsrecht Douwe-Jan Elzinga (2025): "Het ravijnjaar 2026 voor de gemeenten heeft sterk onrechtmatige trekken en een gang naar de rechter ligt dan ook voor de hand."
  • SCP (2025) 'Nieuwe bezuinigingen op lokale budgetten zullen mensen met achterstanden rechtstreeks raken. Zij kunnen dan voor belangrijke sociale en welzijnsvoorzieningen minder terecht bij hun gemeente. Ook kunnen verschillen in welzijn en gezondheid nog groter worden. Het is niet alleen een bedreiging voor de kwaliteit van leven van individuele burgers, maar het zet ook hun betrokkenheid bij de samenleving en hun vertrouwen in de overheid onder druk.'

Lobby- en mediacampagne 

De VNG behartigt de belangen van alle gemeenten en agendeert dit probleem al jaren op alle mogelijke bestuurstafels en in de media. Voor de Voorjaarsnota zetten we alles op alles. We voeren een uitgebreide campagne via de (sociale) media om de gevolgen van de korting op het gemeentefonds zichtbaar te maken. 

Hoe kunnen gemeenten helpen?

  • De VNG roept gemeenten op om hun financiële problemen en de gevolgen daarvan voor de inwoners onder de aandacht te brengen bij Tweede Kamerleden, met name die van de coalitiepartijen.
  • Ook vragen we om contact op te nemen met lokale en regionale media om publiciteit te genereren rondom de campagneonderwerpen.
  • Verder moedigen we gemeenten aan om onze berichten of eigen berichten over het ravijn op social media te delen met gebruik van de hashtags #1voor12 en #ravijn.
  • Of deel de video's waarmee we de impact van het financiële ravijn in beeld brengen. Burgemeesters, wethouders, samenwerkingspartners en andere stakeholders uit heel het land delen daarin hun verhalen.

We zijn hier te vinden: 

Op de hoogte blijven?

Wilt u op de hoogte gehouden worden, van hoe u als inwoner, raadslid, wethouder, ambtenaar of burgemeester kunt bijdragen aan onze campagne? 

Schrijf u dan in voor de speciale Ravijn-nieuwsbrief

Meer informatie