Na de laatste gemeenteraadsverkiezingen werd in Hardenberg een brede coalitie gevormd met 26 van de 33 raadszetels. ‘Een vastomlijnd coalitieakkoord leek ons daarom niet zo’n goed idee’, vertelt ChristenUnie-fractievoorzitter Simone Hof. ‘Er werd ingezet op een soort raadsprogramma.’
Kapstok daarvoor vormde het visiedocument klimaat, biodiversiteit en water van het college. Daarin was sprake van een maatlat waarvan de criteria nog ingevuld moesten worden, zegt Hof. ‘De raad trok dit naar zich toe en verbreedde de maatlat door het onderdeel gezondheid toe te voegen. Daarmee kunnen we onze wijken en bedrijventerreinen voor de toekomst beter inrichten in relatie tot het klimaat, de biodiversiteit en tot de gezondheid en het welbevinden van inwoners.’
Een raadsbrede stuurgroep ging een jaar geleden met de invulling van de maatlat aan de slag. Deze wordt naar waarschijnlijkheid in februari 2025 aangenomen en ingezet. Hof noemt het een programma waarmee de raad substantieel kan sturen in de samenleving. ‘Waar voorheen de raad daarin vaak een wat afwachtende houding aannam, doen we dat nu niet. Er moeten bijvoorbeeld zo snel mogelijk nieuwe woningen komen. Daar wil de raad graag aan voldoen. Wij gaan echter niet mee in de teneur dat dit in tegenspraak is met een groene en gezonde invulling van een wijk.’

Toekomstbestendig
Volgens Bert Gelling, VVD-fractievoorzitter en voorzitter van de raadsstuurgroep, is Hardenberg voortvarend aan de slag gegaan met de aantallen te bouwen woningen. De laatste jaren werden al die bouwprogramma’s ingegeven door de wens om tempo te maken, en om vanwege de bouwkosten en grondprijzen kleiner te bouwen. ‘Maar om vervolgens later maar te bezien hoe de boel kwalitatief ingevuld kan worden, daar trekt de raad een streep’, zegt Gelling. ‘We zetten niet voor de korte termijn alle belangen voor de lange termijn opzij. De raad zet in op toekomstbestendig bouwen, ook voor de komende generaties.’

We kennen allemaal wijken die nu tegen de vlakte gaan

Dat er tegenwoordig op klimaat en biodiversiteit wordt gefocust is volgens Gelling niet zo raar omdat bodemgesteldheid leidend is. ‘De stuurgroep gaat een stap verder door daar gezondheid aan toe te voegen. De raad wil ook dat er goede fietspaden komen en dat onze kinderen veilig naar school kunnen lopen. Het is echt belangrijk dat we buurten ontwikkelen waar groen, klimaat en welzijn maatgevend worden. De maatlat bepaalt daarvoor straks bij nieuwe ontwikkelingen de ondergrens.’
Hof schetst een beeld van wijken waarin mensen elkaar op een natuurlijke manier kunnen ontmoeten en waar gemeenschapszin en sociale cohesie worden gestimuleerd. Dat impliceert een kleinere rol voor de auto en juist een grotere rol voor wandelen en fietsen. ‘We kennen allemaal de wijken uit de jaren zestig en zeventig die nu tegen de vlakte gaan. Als wij over twintig jaar door de nieuwe wijken lopen, willen we kunnen zeggen: dat hebben we mooi gedaan met elkaar. De woningen moeten er dan nog altijd netjes bijstaan en voldoen aan de eisen van de maatlat. Daarom concentreert de raad zich op wijken waar bewoners zich op een natuurlijke manier kunnen bewegen.’

Ontsloten
De ChristenUnie-fractievoorzitter doelt daarmee onder meer op wijken van waaruit je snel bij wandel- en fietsgebieden bent. Dan hoeven mensen niet eerst in de auto te zitten om ergens de benen te kunnen strekken. ‘De stuurgroep onderzoekt nu bijvoorbeeld ook in hoeverre het mogelijk is om inwoners te verplichten hun voortuin niet te verstenen en een deel van de achtertuin groen in te richten. We werken nadrukkelijk aan een zo gezond mogelijke leefomgeving, daarmee vergroot je ook de biodiversiteit. Het gaat de raad zowel om het fysieke als mentale welzijn van onze inwoners.’
Volgens VVD’er Gelling geeft de raad normaliter weliswaar de kaders mee, maar is de invulling meestal aan het college. De raad wordt dan pas weer geïnformeerd ‘als bij wijze van spreken de verkoopbrochures bij de makelaars liggen’, ziet hij. ‘Hoewel de raad de kwalitatieve kaders wel meegaf, constateerden we telkens dat bouwprojecten steeds minder aansluiten bij de kwalitatieve gedachten die de raad daarbij heeft.’
Dat was reden voor de raad om zelf de handschoen op te pakken. Belangrijk daarbij is dat de raad de kaders vaststelt en veel sneller in het proces wordt betrokken. Gelling: ‘Voorafgaand aan de gebiedsontwikkeling worden straks de eerste ontwerpen al besproken. Nu zullen er best bestuurders zijn die dat wat lastig vinden, want je moet al vroeg in het proces min of meer met de billen bloot. Doen we dit echter niet, dan komt de raad pas laat in het proces aan bod en is het risico groot dat plannen worden tegengehouden. Dit leidt vervolgens tot vertraging, terwijl er juist vaart gemaakt moet worden met de woningbouw.’

Lekenbestuurders
Raadsleden zijn lekenbestuurders die overdag druk met andere dingen bezig zijn. Het idee van de stuurgroep was dan ook om iemand in te huren die hen in het proces voor de maatlat zou begeleiden. ‘Daarnaast gaf een betrokken ambtenaar ons het advies om de ambtelijke organisatie actief in het proces te betrekken’, zegt Gelling. ‘Hij voorspelde dat er met een extern opgestelde maatlat niets zou gebeuren. Dan beklijft het niet in de organisatie. Het proces vraagt echt om een andere denkwijze, voordat zo’n organisatie kantelt moet er heel veel gebeuren.’

We werken nadrukkelijk aan een zo gezond mogelijke leefomgeving

Daarom besloot de raad uiteindelijk om een stuurgroep op te tuigen waarin alle raadsfracties deelnemen. Naast de ingehuurde procesbegeleider zijn ambtenaren betrokken in het proces en is er een continue terugkoppeling met de raad, het college en de ambtelijke organisatie. Gelling: ‘Daarmee is het niet alleen de raad die telkens ergens iets van vindt. Het gehele proces wordt intensief vormgegeven door begeleiders vanuit iedere invalshoek. Daar is ook nog een groep van kritische vrienden bijgezet. waaronder de GGD, de woningbouwstichting, een aannemer en Landschap Overijssel. Die professionals geven op werkgroepavonden hun input. Daarvoor worden ook inwoners uitgenodigd. Dit is een masterpiece van participatie.’

Vooruitlopen
Volgens Gelling haken steeds meer mensen vanuit de gemeentelijke organisatie aan. Hij complimenteert de organisatie, omdat de laatste twee ontwikkelingen al vooruitlopen op de maatlat. Verder heeft de stuurgroep zich verplicht om een maatschappelijke kosten- en batenanalyse te laten uitvoeren. ‘Dit om inzichtelijk te krijgen wat een groene en gezonde wijk nu eigenlijk financieel oplevert en waar de baten terechtkomen. Daarin wordt ook gekeken naar de weerslag op toekomstige maatschappelijke kosten.’
Het mooie van deze aanpak is, stelt Hof, dat de stuurgroep naast de ambtelijke organisatie ook alle raadsleden en het college verleidt om hier samen positief mee aan de slag te gaan. ‘Ik merk dat mensen er heel enthousiast van worden. Dat is natuurlijk ook wel belangrijk om het straks onder breed draagvlak te laten functioneren. Waar in het begin het college aangaf dat de maatlat een leuke handreiking was, is er nu het besef dat dit echt beleid gaat worden. Alle plannen die we gaan ontwikkelen, worden langs die groene en gezonde maatlat gelegd zodra die er is. Het is niet vrijblijvend. De stuurgroep heeft het afgelopen jaar flink druk op het proces gehouden, om het in deze raadstermijn te kunnen afronden. En dat gaat lukken: in februari 2025 ronden we het af.’