VNG Magazine nummer 19, 6 december 2024
Naast de mensen die slachtoffer werden van geweld tijdens de ongeregeldheden na de wedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv, sneuvelde die avond ook de waarheid. Aanvankelijk meldden nationale en internationale media correct dat Maccabi-supporters zich schuldig maakten aan racistische leuzen, het mishandelen van voorbijgangers, aanvallen op taxichauffeurs en agenten, vernielingen en het weghalen van Palestijnse vlaggen van woningen. Maar al snel kantelde het verhaal: de Israëlische Maccabi-supporters veranderden van daders in ‘slachtoffers van antisemitisme’.
Dit sluit aan bij het dominante frame waarin geweld tegen Israëli’s vaak snel wordt gekoppeld aan termen als ‘holocaust’ en ‘pogrom’. Vrijwel alle media pasten hun berichtgeving aan, zodat deze beter aansloot bij bestaande vooroordelen. Ook de burgemeester en de premier voegden zich in het dominante discours.
Hoe konden bestuurders zich zo laten meeslepen? De Israëlische wetenschapper Gadi Wolfsfeld toont aan dat autoriteiten die in crisissituaties de grip op politieke gebeurtenissen verliezen, vaak ook de controle over de berichtgeving kwijtraken. Hier speelde de Israëlische regering slim op in. Binnen enkele uren organiseerde zij een propagandistische persconferentie waarin het Israëlische slachtofferschap werd benadrukt en moslims als geweldplegers werden neergezet. Israël dreigde zelfs vliegtuigen te sturen om bedreigde joden te repatriëren. Deze propaganda had effect: belangrijke bestuurders en mediakanalen brachten het al snel als een conflict tussen moslims en joden, en niet als het geweld van een racistische supportersclub.
Een giftige identiteitspolitiek sluipt gestaag de samenleving in
Geen enkele bestuurder kan verrast zijn dat de harde kern van voetbalsupporters bij veel clubs extremistische, racistische en soms zelfs fascistische opvattingen koestert en uitdraagt. Maccabi’s ultrahooligans zijn openlijk nationalistisch zionistisch en opereren steeds gewelddadiger. Een giftige identiteitspolitiek sluipt gestaag alle lagen van de samenleving in: sport, onderwijs, kunst en al langer ook de politiek en het openbaar bestuur. In combinatie met toenemende islamofobie en antisemitisme zal dit nog tot vele geweldsuitbarstingen leiden.
Terwijl bestuurders en veiligheidsdiensten elkaar de schuld geven van het voetbalgeweld, blijft het diepere, fundamentele probleem onopgelost. Voor journalisten en bestuurders wordt het moeilijker om af te wijken van het steeds extremere en bevooroordeelde dominante discours in onze samenleving.
Mensen zien de wereld door een frame van ‘waarheden’ die keer op keer door media en politici worden herhaald. Informatie die niet binnen dat frame past, wordt genegeerd of direct verworpen. Bestuurders staan dan voor een keuze: capituleren voor het dominante verhaal, of het risico nemen dat ze, door tegen de stroom in te gaan, zelf onderdeel van het conflict worden.
André Krouwel is oprichter van Kieskompas en werkt als politicoloog aan de Vrije Universiteit: andre.krouwel@vu.nl, @AndreKrouwel
Reactie CIDI
André Krouwel beweerde onlangs in een column van het VNG magazine dat de waarheid is gesneuveld. Dat gebeurde volgens hem tijdens de ongeregeldheden na de wedstrijd Ajax – Maccabi Tel Aviv. Als iemand beweert dat de waarheid is gesneuveld, dan moet je altijd op gaan letten. Want welke waarheid bedoelt Krouwel eigenlijk? Hij stelt dat de Maccabi-supporters veranderden van daders in slachtoffers, terwijl ze zichzelf ook hadden misdragen. Letterlijk schrijft hij: “Maar al snel kantelde het verhaal: de Israëlische Maccabi-supporters veranderden van daders in ‘slachtoffers van antisemitisme’.” En vervolgens zegt hij dat bestuurders mee zijn gegaan in dit frame en vraagt hij zich af waarom dat is gebeurd.
Maar wat er in Amsterdam die nacht gebeurde, was precies het frame waar Krouwel voor waarschuwt. Tientallen video’s van mishandelingen en gelekte appberichten van antisemitisme brachten al snel duidelijkheid. Later volgde de bevestiging van het antisemitisme en de enorme geweldsuitbarstingen tegen Maccabi-fans, tijdens de processen bij de rechtbank Amsterdam. Juist die rechtszaken helpen bij het creëren van een goed beeld van wat er nu echt gebeurd is. Het Openbaar Ministerie en de rechters waren een baken van rust en lieten zich niet meeslepen in de waan van de dag. Natuurlijk was er oog voor de context van een groep supporters in Amsterdam, die ook problemen hebben veroorzaakt. Maar dat gaf volgens de rechters geen enkele rechtvaardiging voor de enorme gewelduitbarsting tegen de Maccabi-fans. Voor hen werd het een horrornacht.
Dat geweld vond plaats tegen willekeurige Maccabi-fans, waarbij tientallen van hen slachtoffer zijn geworden van mishandelingen, scheldpartijen en bedreigingen. De processen gaven een kijkje in de schaamteloosheid van de daders. In appgroepen spraken ze over “Jodenjacht” en hun kans om Joden te mishandelen. Het antisemitisme was niet van de lucht. Ze maakten volop beelden van de mishandelingen en deelden die trots in de appgroepen. Tijdens de rechtszittingen bleek dat ze zich vooral zorgen maakten over de consequenties als ze ontmaskerd zouden worden, niemand sprak over de angst en de pijn van de slachtoffers. In hun ogen zijn dat ook plegers van genocide.
Krouwel maakt zich dus precies schuldig aan wat hij in zijn eigen analyse beschrijft: hij ziet de wereld door een frame van “waarheden”, zonder de feiten te kennen. Dat is ook helemaal niet erg, want dat doet ieder mens. We hebben een versimpelijking van de werkelijkheid nodig. Vaak kiezen we een kant en later volgen de argumenten om dit te ondersteunen. Het wordt pas gevaarlijk als je zelf denkt dat je anders bent en de waarheid in pacht hebt. Krouwel denkt blijkbaar dat hij zelf immuun is en al weet waar de waarheid is, voordat de feiten boven tafel zijn. Het geeft blijk van een enorme kortzichtigheid.
In dit geval heeft hij bovendien de feiten niet aan zijn kant. Het was overduidelijk dat antisemitisme hier een grote rol speelde en door de snelle rechtspleging konden we dit allemaal zien en horen. Deze geweldsuitbarsting negeren of vergoelijken wijkt af van wat de rechters geoordeeld hebben. Het miskent het slachtofferschap van de fans van Maccabi, die opgejaagd en afgetuigd zijn. Maar misschien meent Krouwel dat de rechters door dezelfde verblindheid zijn getroffen en dat hij het allemaal beter weet. Het zou mij niets verbazen.
Freek Vergeer is Onderzoeker bij het Centrum Informatie en Documentatie Israel.