Een dorpje in de kop van Noord-Holland. Een man scharrelt in zijn tuintje. Geen ongewoon beeld daar, hoewel deze persoon dat een jaar geleden niet voor mogelijk had kunnen houden. Meneer X leidde een zwervend bestaan in een grotere plaats in de regio, sliep in het park, was in de war en veroorzaakte regelmatig overlast. Nu woont hij zelfstandig met minimale GGZ-begeleiding en komt hij langzaamaan tot zichzelf.
‘Een mooi voorbeeld van onze succesvolle PGA-aanpak’, zegt Mary van Gent (Senioren Hollands Kroon). Zij is wethouder sociaal domein in Hollands Kroon en lid van de commissie zorg en veiligheid van de Veiligheidsregio Noord-Holland Noord. ‘Het is een goede stimulans om hiermee door te gaan. Als we hem niet hadden geholpen, had dat blijvend tot veel ellende en overlast kunnen leiden. In de eerste plaats voor hemzelf natuurlijk, maar ook voor andere betrokkenen en de samenleving.’ 

De pilot is opgezet met hulp van de VNG, vertelt burgemeester Jan Nieuwenburg van Hoorn. ‘We hebben binnen de structuur van de veiligheidsregio een commissie zorg en veiligheid opgezet met leden uit drie subregio’s, waartoe zeventien gemeenten behoren. Ons belangrijkste doel is te kijken hoe we beter kunnen zorgen voor mensen die hulp nodig hebben op het snijvlak van zorg en veiligheid. Het zijn veelal mensen zonder vaste verblijfplaats die binnen of tussen gemeenten zwerven. Ze hebben geen werk of inkomen, zijn daarnaast vaak in de war of verslaafd en veroorzaken als gevolg hiervan regelmatig overlast. Hoe voorkom je nu samen als gemeenten dat kwetsbare inwoners buiten de boot vallen?’

Gecriminaliseerd

‘Deze mensen worden nu vaak ten onrechte gecriminaliseerd’, vervolgt Nieuwenburg. ‘Als ze overlast veroorzaken, rijdt er een politieauto voor en worden ze meegenomen. De agenten weten niet waar ze met deze persoon heen kunnen, waardoor ze dan maar naar de cel worden gebracht. Een verre van adequate oplossing, want er is eigenlijk vooral behoefte aan zorg. Daarom proberen we nu indien mogelijk die mensen niet met de politieauto, maar met behulp van een diligence op te halen. Dat is een gewone personenauto die wordt gereden door het crisisteam van de GGZ. Dat kan dan gericht geestelijke zorg verlenen’, aldus de burgemeester. 

Als we in tien dorpen elk twee woningen kunnen realiseren, dan zou dat heel mooi zijn

Verward

In Noord-Holland-Noord hebben de zeventien gemeenten besloten tot een Persoonsgerichte Aanpak  (PGA) voor deze doelgroep van kwetsbare mensen. Per subregio zijn vijftien mensen geselecteerd. Kwetsbare mensen, niet zozeer crimineel, als wel verward. In totaal betreft het 45 mensen. ‘Niet dat er niet meer zijn, maar je moet ergens beginnen’, zegt Van Gent. Zij heeft net als Nieuwenburg wel het idee dat iedereen op de radar staat, ‘maar zorgmijders zijn er altijd.’ 
Voor de selectie heeft iedere betrokken gemeente aangegeven wie de grootste overlastgevers zijn, wie degenen met de zwaarste problematiek. Daar is ook het zorg- en veiligheidshuis bij betrokken, een organisatie die onder de veiligheidsregio van de zeventien gemeenten hangt.
Van Gent: ‘Vervolgens hebben we in kaart gebracht wat die 45 mensen nodig hebben’. Dat kwam uit op zestien zogenoemde long care-plekken, waar mensen intensieve zorg kunnen krijgen. Verder zouden veertien personen het kunnen redden met begeleid wonen, en vijf met een oplossing waarbij de instanties eerst op zoek gaan naar een huis voor de betrokken persoon, om daarna aan diens problemen te werken. 
Voor het resterend aantal wordt een plek gezocht in ‘skaeve huse’, een al langer bestaand landelijk project, waarbij woonvoorzieningen buiten woonkernen worden gemaakt, bijvoorbeeld containerwoningen. Kwetsbare mensen kunnen daar wonen onder intensieve begeleiding. In Noord-Holland-Noord wordt momenteel gekeken hoeveel van die ‘skaeve huse’ er kunnen komen. ‘Deze mensen moeten niet overprikkeld raken, daarom is een woonvoorziening voor hen aan de randen van woonkernen ideaal’, zegt wethouder Van Gent. Spreiding is daarbij belangrijk. ‘Onze gemeente bestaat uit 22 dorpen, we kijken nu waar we zulke woningen kunnen realiseren. Concentratie is geen goed idee, maar als we in tien dorpen elk twee woningen kunnen realiseren, dan zou dat heel mooi zijn. Dan heb je heb je daar vaste woningen voor deze doelgroep.’ 

Stabiele basis

Omdat het volgens burgemeester Nieuwenburg fundamenteel ontbreekt aan een aantal voorwaarden om deze mensen weer een stabiele basis te geven, is project Maatwerkvoorzieningen  opgestart. ‘Je kunt iemand ernaast zetten om voor te zorgen, maar vaak ontbreekt het aan bestaanszekerheid, werk of dagbesteding en huisvesting.’ Hij stelt dat de schaal van de regio daarbij nodig is om te kijken wat er ontbreekt. ‘Hoe kunnen we het beste inzetten op een grote diversiteit aan voorzieningen, zodat er voor iedereen een goede plek is?’
De persoonsgebonden aanpak staat of valt volgens burgemeester en wethouder met goede huisvesting. ‘Als die er niet is, lukt het niet. Van de 45 mensen die wij nu helpen via een PGA heeft 85 procent een woonprobleem.’ Daarom wordt ook intensief samengewerkt met woningcorporaties en wordt er een beroep gedaan op zorgpartijen die eigen vastgoed in bezit hebben. 
Van Gent: ‘Het mooie van onze commissie is dat er vanuit elk van de drie regio’s een burgemeester vanuit veiligheid en een wethouder vanuit zorg is betrokken. Zorg en veiligheid zijn niet meer los van elkaar te koppelen. Daarom werkt het hier. We dienen als voorbeeld, omdat we al veel verder zijn dan de rest van Nederland. Het werkt echt goed zo. Alle ketenpartners zitten aan tafel, met korte lijnen naar je eigen regio.’ 

Bij aardig wat cliënten zien we langzaam de rust terugkeren

Hetzelfde doel

Deze aanpak werkt, blijkt uit de praktijk van meneer X, wiens naam om privacyredenen niet genoemd wordt. ‘Ruim een jaar werken we nu volgens de persoonsgebonden aanpak. We zitten met alle ketenpartners om de tafel voor hetzelfde doel’, vertelt Monique Klijn, sociaal psychiatrisch verpleegkundige bij GGZ Noord-Holland-Noord. ‘Daar bereik je zoveel meer mee dan voorheen. We steunen en stutten elkaar om deze groep mensen weer enig zicht op de toekomst te geven. Ze op de rit te helpen en te zorgen dat ze geen of zo weinig mogelijk overlast voor de maatschappij vormen.’
Voorheen werden volgens haar gevallen als meneer X nogal eens doorgeschoven, met als gevolg dat de meest kwetsbare cliënten tussen wal en schip vielen. ‘Nu de PGA is geformaliseerd, delen we een gezamenlijke verantwoordelijkheid.’ 
Haar team draagt zorg voor mensen met heel uiteenlopende problemen: dakloosheid, verslaving, trauma’s en psychiatrische en somatische klachten. ‘Door de nieuwe aanpak voelen we ons erg gesteund. Daarvoor lieten we die mensen natuurlijk ook niet in de steek, maar werd het vooral intern houtje-touwtje opgelost. Nu kunnen we samen aan de slag om meer structurele oplossingen te bedenken, zodat we de cliënten een beter perspectief op langere termijn kunnen bieden.’ 
Klijn is ook blij dat er met deze aanpak een einde kan worden gemaakt aan het onterecht criminaliseren van kwetsbare mensen. ‘Als je in de war bent, roep je soms van alles, misschien ook wel: ik ga je doodmaken. Maar die mensen zijn ziek, het is goed om het in dat licht te bekijken en het niet direct als een delict te zien.’ 

Nooit loslaten

Klijn: ‘Bij aardig wat cliënten die tot deze groep behoren, zien we langzaam de rust terugkeren. Ze hebben een erbarmelijk leven achter de rug, ik zie ze als “kapotgemaakte kinderen”. Heling kost heel veel tijd. Tijd die je tegenwoordig nergens meer krijgt. Bij de persoonsgebonden aanpak is die tijd er wel.’ 
Voor sommigen zal altijd intensieve zorg nodig zijn, maar er zijn ook al een paar cliënten waar Klijn en haar team alleen de vinger aan de pols houden. Die bezoeken ze een keer per maand of ze houden contact via de mail of telefoon. Zo ook meneer X. ‘Op een plek voor beschermd wonen leeft hij nu op zichzelf, hij kookt zijn potje en houdt zijn tuintje bij. Hoewel de paniek en achterdocht nooit ver weg zijn, zien we hem nu toch langzaam tot rust komen. Dat is al heel wat na al die jaren zwerven. Daarom blijft voor ons gelden, bij iedere cliënt: “Niet loslaten, nooit opgeven.”’ 
De pilot, vanuit de ministeries van VWS en Justitie en Veiligheid gefinancierd, loopt nog twee jaar, maar als het aan Van Gent en Nieuwenburg én aan verpleegkundige Klijn ligt, gaan ze ook daarna door met deze aanpak.