Er bleken veel meer van dit soort gevallen te zijn. Net als bij de toeslagenaffaire was de verontwaardiging groot, maar er werd fijntjes op gewezen dat men in de politiek dit harde, op wantrouwen gebaseerde beleid zelf gewild en goedgekeurd had. Volgens de wet móést hier juist op worden gestuurd.

Vangnet

Nu is er dit jaarboek, met als centrale stelling dat de bijstand tegenwoordig te kenmerken valt als ‘streng maar onrechtvaardig’. Oorspronkelijk (bij de invoering in 1965) was het bedoeld als een recht en een vangnet, maar de laatste decennia groeiden de verplichtingen die een bijstandsgerechtigde werden opgelegd, terwijl tegelijk de uitkering daalde en dat bij ongewijzigd beleid ook nog zal blijven doen tot 2035. In november is door het Nibud voorgerekend dat je ook in het gunstigste geval, inclusief alle toeslagen, elke maand weer geld tekortkomt. In de bundel constateert Benedikt Goderis van het SCP dat er sprake is van serieuze armoede, waarvan ook kinderen de dupe worden.
Mensen in de bijstand komen ook tekort aan erkenning en representatie. Ze voelen zich vaak gewantrouwd en niet gehoord en veel kans op een structurele baan maken ze ook al niet. Tegelijk wordt er wel veel van hen verwacht: ze moeten optimisme blijven uitstralen en waar dat gevraagd wordt een tegenprestatie leveren, passend – of ‘algemeen geaccepteerd’ – werk aanpakken, ook als hen dat niet verder helpt. En zodra er iemand anders in huis genoeg verdient, wordt dat genadeloos op de uitkering gekort. Dat kun je nauwelijks meer rechtvaardig noemen.

Alternatieve benadering

De bundel sluit af met zes heldere, aantrekkelijke voorstellen voor een alternatieve benadering waar het nieuwe kabinet zo werk van kan maken, ook letterlijk. De bijstand zou een menswaardig bestaan moeten garanderen en armoede voorkomen. Hoogleraar arbeidsverhoudingen Paul de Beer (Universiteit van Amsterdam) legt in zijn bijdrage overtuigend uit waarom een individueel bijstandsrecht, zowel ten principale als wat de hoogte betreft, op z’n plaats is: alle andere sociale zekerheid is ook individueel geregeld. De arbeidsmarkt vraagt om een structurele herziening, want nu is de flexibilisering doorgeschoten en ontbreekt voor te veel mensen zekerheid. 
Monique Kremer, bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap, eveneens aan de UvA, haakt aan bij de commissie-Borstlap en het Platform Toekomst van Arbeid en bepleit basisbanen voor wie langs de reguliere weg (te) weinig kans maakt op een baan.

Ervaring

In ’s-Hertogenbosch hebben ze ervaring met het weer duurzaam aan het werk helpen van mensen uit de bijstand, met hulp van loonkostensubsidies en een Go-riskpolis. Huib van Olden (CDA) als wethouder en Sjoerd van het Erve als directeur van werkbedrijf Weener XL laten zien hoe dit kan en dat de aantallen zelfs nog omhoog kunnen, ook landelijk. Ook zij bepleiten trouwens de basisbanen. Ze onderstrepen hun pleidooi met een elftal sprekende portretten als praktijkvoorbeelden.