Een troep Trump-aanhangers drong onlangs met geweld het Capitool binnen. Ze vermoordden een agent en schreeuwden dat ze vicepresident Mike Pence en Nancy Pelosi, de Democratische leider in het parlement, wilden ombrengen. Opgehitst door Trump zelf. De Verenigde Staten als bananenrepubliek.
Hoe kon het zover komen? Allereerst natuurlijk omdat de Republikeinen zijn veranderd van een gematigd rechtse partij in een illiberale en antidemocratische beweging.
Een tweede oorzaak ligt dieper en speelt ook in onze samenleving, in uw stad of dorp. In westerse samenlevingen is een machtsverschuiving gaande naar een nieuwe, meer multiculturele generatie. Die jongelingen zijn toleranter over de kleurrijke samenleving en hebben niet hetzelfde gevoel van status- en machtsverlies dat we zien bij oudere generaties. Decennialange stagnatie van lonen en pensioenen, bezuinigingen op de zorg en andere sociale voorzieningen hebben het gevoel ondermijnd bij een brede middenklasse dat ‘hun kinderen het beter zullen hebben dan zij’. Zij hebben het gevoel dat er geen solide bodem meer is.

U komt die boosheid bij iedere raadsvergadering tegen

Die brede middengroep in onze samenleving voelt zich niet alleen economisch kwetsbaar, maar herkent zich ook niet in het publieke debat. Ook in Nederland zie je dat sommigen die economische onzekerheid – versterkt door de pandemie – koppelen aan negatieve houdingen ten aanzien van (arbeids)immigranten en vluchtelingen. Het is een complexere gemoedstoestand, maar het komt erop neer dat de samenleving en de welvaartsdeling als onrechtvaardig worden ervaren, wat wordt versterkt door een kleine, puissant rijke bovenlaag. Door de macht van het politieke geld heeft deze kleine bovenlaag disproportionele invloed op het beleid.
Die vermorzelde middenklasse is mentaal klem komen te zitten tussen de angst voor een verdere economische val en de vrees dat sociale stijging niet langer mogelijk is voor zichzelf en haar kinderen. Dat erodeert hun steun aan het politieke systeem en ondermijnt hun vertrouwen in instituties en procedures.
Die beklemming komt tot uitdrukking in antisysteembewegingen zoals die van Trump en Baudet. Versterkt door de roeptoeters op sociale media  is dat een recept voor een gewelddadige opstand. Ik hoef u niets te vertellen, u komt die boosheid bij iedere raadsvergadering tegen en ook op straat.
In de verkiezingscampagne zal die dieperliggende onvrede zich mengen met wrok tegen de coronamaatregelen. Een (klein) deel van de bevolking ziet die niet als een bescherming voor anderen, maar als een verdere beperking van rechten en het afnemen van vrijheid. Zo vloeit de pandemie naadloos over in de populistische onvrede. Doet u straks voorzichtig in de campagne?