De toeslagenaffaire en de val van het kabinet beheersen het nieuws. Wat mij betreft moeten we onszelf dringend een aantal vragen stellen. Leren we echt van de toeslagenaffaire? Durven wij als overheid echt kritisch naar onszelf te kijken? Ik trek de volgende lessen uit deze affaire. Ze zijn mijn missie voor 2021.
Ten eerste moeten we oppassen voor ‘nieuwe maakbaarheid’. De werkelijkheid is niet in wetten en beleid te vangen. Het opleggen van nieuwe wetten en regels neemt de oorzaak van de problemen niet weg. We moeten dieper kijken.
Ook moeten we ruimte creëren in wetten, gericht op de menselijke maat. De menselijke maat is een waarde die kan conflicteren met de waarde van efficiency, dat moeten we aanvaarden. Willen we recht doen aan ieders persoonlijke omstandigheid, dan moeten we accepteren dat niet iedereen hetzelfde krijgt. Daarbij zouden we ambtenaren de ruimte moeten geven om te doen wat nodig is. Wij moeten deze ambtenaren (streetlevel bureaucrats) vertrouwen. Zij kennen de specifieke situatie het beste. Dit geldt ook voor de politiek. Ook de verantwoordelijk bestuurders moeten we vertrouwen.

We moeten inwoners niet als dossier beschouwen, maar als onze buurman en buurvrouw

Want besturen is mensenwerk en mensen maken fouten. Daarom is een cultuur van leren nodig, niet van afrekenen. Ik vind het te simpel om één of twee verantwoordelijken aan te wijzen, ze te vervangen en dan net te doen of het probleem is opgelost. Zoals ik al zei: het probleem zit dieper. Maar het heeft ook geen zin om bij ieder incident radicaal het beleid te veranderen. Alleen door een wijziging van het paradigma is een verandering denkbaar.
We moeten meer aandacht besteden aan de samenhang tussen beleid en uitvoering. Betrek professionals, ervaringsdeskundigen en ambtenaren bij de ontwikkeling van beleid, zodat zij de wetten en regels begrijpen. Niet alleen de letter, maar ook de geest van de wet. Ook de politiek moet meer aandacht besteden aan de uitvoerbaarheid van beleid.
Want boven alles moeten we zorgen dat beleid, wetten en regels voor inwoners te begrijpen zijn. Dat begint met luisteren naar inwoners, om te kunnen communiceren in een taal die aansluit bij hun kennisniveau, behoeften en hulpvragen. Een menselijke taal, waarin we inwoners niet als dossier beschouwen, maar als onze buurman en buurvrouw.
En ten slotte moeten we juist nu, ook in crisistijd, investeren in de publieke sector. De verschraling moet stoppen. Het systeem moet opnieuw doordacht worden vanuit de waarde van de menselijke maat. Ik wil daar, ook vanuit de verantwoordelijkheid van gemeenten, een bijdrage aan leveren. Laten we hier in 2021 gezamenlijk onze schouders onder zetten.