Toen in de Hoogeveense wijk Erflanden in 2002 de eerste woningen werden opgeleverd, waren Cigdem Zantingh en haar gezin er meteen bij. ‘Een nieuwe en gemêleerde wijk grenzend aan natuur: dat is wat we zochten’.

Ze kochten een twee-onder-een-kap-woning en plaatsten op het dak zonnecollectoren, zoals veel andere nieuwe bewoners. Vijf minuten wandelen verderop kijkt ze uit over uitgestrekte graslanden, grenzend aan een recreatieplas. Nu nog weiland, over een paar jaar een kleine wijk met circa tachtig nieuwe woningen die worden verwarmd met een cv-ketel op waterstof. De bewonersraad trekt samen met de gemeente op bij de introductie van waterstof. Zantingh, een van de twee voorzitters van de raad, kijkt ernaar uit. Op de eerste informatiebijeenkomst voor bewoners kwamen drie keer zoveel mensen als zich hadden aangemeld. Dat is een goed teken, vindt ze. ‘Het is een heel geschikte locatie. Waarom zouden we geen voorloper en een voorbeeld voor Nederland kunnen zijn?’

Overspannen verwachtingen

Waterstof is geen energiebron maar een energiedrager, gemaakt van aardgas of elektriciteit. Voor groene waterstof wordt zonne- of windenergie in fabrieken via elektrolyse omgezet in waterstof, die vervolgens door het bestaande aardgasleidingnet z’n weg vindt naar afnemers. Een groot voordeel is dat stroom uit zonne- en windenergie met waterstof als drager langdurig kan worden opgeslagen. Een groot nadeel zijn de prijs en de kosten van opwekking, conversie, transport en opslag. In de Leidraad Aardgasvrije Woningen is waterstof opgenomen als strategie. Is waterstof een reëel alternatief voor het verwarmen van woningen door gas?

Waarom zouden we geen voorloper kunnen zijn?

Tegenover vergezichten als ‘waterstof is de nieuwe olie’ staan sceptici die de verwachtingen temperen. De regionale netbeheerder Stedin waarschuwde in februari dit jaar in een working paper voor overspannen verwachtingen vanwege de grote vraag naar waterstof in de industrie, het nog beperkte aanbod en de kostprijs. Toch kunnen volgens Stedin duurzame gassen hoe dan ook een belangrijke rol spelen in de transitie naar een klimaatneutrale omgeving. ‘We moeten ons enerzijds niet blindstaren op waterstof als holy grail en ons anderzijds ook alvast voorbereiden op een toekomst met waterstof in onze gasnetten.’  

Terughoudendheid

De Hoogeveense wethouder Gert Vos (ChristenUnie) heeft duurzaamheid in zijn portefeuille en kent de terughoudendheid. ‘Maar om iets te laten groeien moet je een eerste stap zetten’, zegt hij. ‘Anders kan het nooit groot worden. Als de productie van groene waterstof alleen wordt gebruikt voor mobiliteit en industrie, komen woningen misschien nooit aan de beurt.’

Hoogeveen streeft naar een mix van niet-fossiele energiebronnen voor de bestaande woningvoorraad. ‘We kijken per wijk en dorp naar de beste oplossing’, legt Vos uit. ‘Groen gas, warmtepompen, warmtenet, er zijn verschillende mogelijkheden. Niet elk huis is geschikt voor elk energietype. Maar dat gezegd hebbende is er hier een serieuze plaats voor waterstof.’

Met een subsidie vanuit de Topsector Energie van het Rijk hebben 22 partijen een blauwdruk ontwikkeld om een aardgaswijk zoals Erflanden om te zetten naar een waterstofwijk. De blauwdruk is gebaseerd op het demonstratieproject in Nijstad-Oost. De gemeente hoopt als proeftuin op ruim 4 miljoen euro subsidie uit het Programma Aardgasvrije Wijken. Daarmee kan de stap worden gemaakt naar aanpassing voor watergas van 427 woningen in de wijk Erflanden, naast Nijstad-Oost. Uitgangspunt bij de omzetting naar waterstof is dat de totale woonlasten in principe gelijk blijven, een belangrijk punt om bewoners over te halen. De nieuwe cv-ketels en de waarschijnlijk hogere energierekening moeten gecompenseerd worden.

De rijksoverheid zal iets slims moeten doen zodat mensen waterstof kunnen betalen

Draagvlak

Draagvlak is cruciaal, zegt projectleider Kees Boer van de gemeente Hoogeveen. Bewoners kunnen niet worden gedwongen hun aardgasketel in te ruilen voor een aangepaste versie. Wie geen watergas wil, kan zijn huis all electric inrichten. Is dat ook geen optie, dan zal de hele wijk of buurt van waterstof moeten afzien. Door dezelfde leiding kan niet én waterstof én aardgas stromen. De te bouwen wijk Nijstad-Oost is daarom een demonstratieproject, om te laten zien dat stoken op waterstof comfortabel en veilig is. Boer: ‘We beginnen met huizenkopers die er bewust voor kiezen en maken vervolgens de sprong naar de bestaande bouw aan de andere kant van de weg.’

De wijk ligt niet toevallig vlak bij een gasbehandelingsinstallatie van de NAM, geschikt voor aanvoer en opslag van groene waterstof. De waterstof komt om te beginnen van de waterstoffabriek bij Veendam en loopt via het NAM-terrein naar het standaard aardgasnetwerk van Hoogeveen. Als de volumes groter worden, kan op de NAM-locatie zelf waterstof geproduceerd worden. Er zijn ook plannen voor het zelf opwekken van zonne-energie door bewoners in een vijf hectare groot zonnepark.

Boer ziet technisch weinig obstakels om bestaande bouw te verwarmen met waterstof. De kostprijs is inderdaad nog te hoog, beaamt hij. ‘Het zou goed zijn het toepassen van waterstof in deze fase van innovatie te subsidiëren. De rijksoverheid zal iets slims moeten doen zodat mensen waterstofgas kunnen betalen en grootschalige productie op gang komt.’ Hij vindt de scepsis over grootschalige toepassing in bestaande bouw ‘te veel gebaseerd op de kennis van nu,’ zegt hij. ‘Waterstof is de enige manier om grootschalig energie op te slaan. Als je de tijd hebt, komen de volumes wel goed, ook op wereldschaal.’

Combinatie

Naast Hoogeveen heeft Stad aan ’t Haringvliet op Goeree-Overflakkee vergevorderde plannen voor groene waterstof. Daar moeten over vijf jaar zeshonderd bestaande woningen op groene waterstof zijn overgestapt.
Waterstof is met name interessant voor oude woningen, op het platteland, in oude dorpen en wijken waar andere oplossingen te lastig of te duur zijn, zegt Ad van Wijk, professor Future Energy Systems aan de TU Delft. ‘En dan vooral in combinatie met andere toepassingen.’ Hij pleit voor een combinatie van maatregelen en voorzieningen. ‘Eerst isoleren, vloerverwarming op de begane grond, een paar radiatoren, een warmtepomp voor een groot deel van het jaar en in de koude winter een ketel die op waterstof brandt. Dan hoef je de capaciteit van het stroomnet niet uit te breiden, is het rendement van de warmtepomp hoger en is er in de winter voldoende energie voor piekmomenten.’

Als we willen is er genoeg waterstof

Dat er te weinig groene energie wordt geproduceerd om alle afnemers te bedienen, is in zijn visie op te lossen door te beginnen met zogenaamd blauwe waterstof. Blauwe waterstof wordt gemaakt uit aardgas waarbij de CO2 wordt afgevangen en opgeborgen in bijvoorbeeld voormalige zoutkoepels. ‘Nederland beschikt over heel veel aardgas’, merkt Van Wijk op. ‘Begin ermee om daar waterstof van te maken. Warmtepompen draaien nu ook nog niet op stroom uit een windturbine of zonnecel, maar in de winter gewoon uit een kolencentrale. Als we willen, is er genoeg waterstof.’

Waterstoffabriek

Wie weet wordt Van Wijk in de nabije toekomst op zijn wenken bediend: binnenkort worden de resultaten bekend van een haalbaarheidsonderzoek naar de bouw van een fabriek voor grootschalige productie van blauwe waterstof in Den Helder.

Wethouder Kees Visser (VVD) van de havengemeente ziet waterstof als ‘cruciaal’ in de energietransitie en blauwe waterstof als eerste stap. Als afnemers ziet Visser om te beginnen bedrijven als Agriport, de kassencomplexen en datacentra van Google en Microsoft. ‘Met als vergezicht groene waterstof van de windparken op zee, ook voor huishoudens.’

Regie

TU-hoogleraar Ad van Wijk, nauw betrokken bij het project op het Zuid-Hollandse Goeree-Overflakkee, krijgt van veel gemeenten de vraag eens te komen praten. Maar het probleem is, merkt hij op, dat gemeenten niet zelf kunnen besluiten het aardgasnet om te bouwen naar een waterstofnet. ‘Terwijl ze aardgasvrij moeten worden. Dat is raar.’

De centrale overheid moet de regie voeren, vindt hij. ‘Gebied voor gebied ombouwen naar een elektra- en waterstofinfrastructuur, precies zoals is gebeurd bij de introductie van gas. En vervolgens kan elke inwoner zelf kiezen: elektra, waterstof of een combinatie.’