Het einde van de Duitse bezetting had op 5 mei een groot feest moeten worden. Door het coronavirus konden alle geplande activiteiten rond de viering van 75 jaar vrijheid echter in de prullenbak. Maar 5 mei 1945 was voor het Koninkrijk der Nederlanden niet het einde van de Tweede Wereldoorlog. In de maanden die volgden, zouden in toenmalig Nederlands-Indië nog duizenden Nederlanders bezwijken aan honger, ziekte en uitputting. Voor dat deel van het koninkrijk kwam het einde pas op 15 augustus 1945, toen Japan capituleerde.
Een echte bevrijding zou het niet zijn. Twee dagen later riep Indonesië de onafhankelijkheid uit. Dat leidde tot een nieuwe periode van geweld en oorlog. 

Herdenking, reflectie, verwerking

De dag waarop de Japanse bezetter de wapens neerlegde, wordt in Indonesië niet gevierd. Daar is 17 augustus veel belangrijker. Dat geldt niet voor de Indische gemeenschap in Nederland. Die staat elk jaar op 15 augustus stil bij het einde van de Tweede Wereldoorlog. Niet op de manier waarop Nederland 4 en 5 mei invult, maar om te herdenken, te reflecteren en te verwerken. Twee miljoen Nederlanders hebben een Indisch verleden. Velen daarvan dragen tussen 5 mei en 15 augustus de Melati-speld, de jasmijnbloem die voor hen het symbool is van verbinding en troost.

Hélène Oppatja is blij met deze oproep. Als het aan haar ligt, staat elke gemeente 15 augustus op de een of andere manier stil bij de bevrijding van Nederlands-Indië. ‘Het was een kantelpunt in de geschiedenis van Nederland. Maar het is ingewikkeld, en Nederland verhoudt zich moeilijk met dat deel van de geschiedenis.’

Oppatja is gemeentesecretaris van Wassenaar en bestuurslid van de Stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945. Zij vindt het ‘heel belangrijk’ dat gemeenten stilstaan bij deze datum. ‘Ik denk niet dat er een gemeente is waar niemand woont met een Indisch verhaal.’
Dat stilstaan kan heel eenvoudig door de vlag te hijsen, door persoonlijke betrokkenheid te tonen bij activiteiten die door de lokale Indische gemeenschap worden georganiseerd, of door bestuurders en raadsleden te vragen de Melati op te spelden en vervolgens een selfie te delen met de hashtag #ikherdenk15augustus. Oppatja: ‘En veel gemeenten kennen monumenten, “huizen van aankomst” zoals voormalige contractpensions en andere plekken die betekenis krijgen door het verhaal erachter te vertellen en persoonlijke herinneringen van inwoners op te tekenen en te delen.’

Wij hebben geen fysieke plekken die aan de oorlog herinneren

Dat de 15 augustus-herdenking veel minder bekendheid geniet dan de jaarlijkse dodenherdenking en Bevrijdingsdag, is volgens haar begrijpelijk. ‘We zijn in Europa, dus hier zijn meer mensen die in directe omgeving of hun eigen familie heel indringende herinneringen hebben aan de oorlog. Er zijn ook fysieke plekken waar je naartoe kunt gaan die heel rechtstreeks aan de oorlog herinneren. Dat hebben wij, de Indische Nederlanders, niet. Geen concentratiekamp, of een Hollandse Schouwburg. Daar komt bij: 15 augustus is een herdenkingsdag, niet een uitbundige feestdag.’

Veel emoties

De Indische Nederlanders hebben ook gemengde gevoelens bij de term bevrijding, zegt Oppatja. ‘Het was, met het uitroepen van de onafhankelijkheid, de Bersiap en de politionele acties, een heel chaotische periode die voor veel families echt traumatisch is geweest, en voor de veteranen die nu nog in leven zijn. Veel mensen hebben de herinnering aan iets moois dat ze zijn kwijtgeraakt. Maar hun nakomelingen kunnen heel anders naar de geschiedenis kijken en denken: stonden wij wel als koloniale macht wel aan de goede kant? Dat is heel pijnlijk. Ik kom nog weleens in Bronbeek. De veteranen die daar verblijven, waren destijds gewoon jonge knullen die net de Tweede Wereldoorlog achter de kiezen hadden. Ze hebben in Indië dingen gedaan en gezien waar ze nog steeds niet over praten. Bij terugkomst in Nederland werd ineens heel anders naar hen gekeken. Dus je begrijpt dat 15 augustus een dag is waarop heel veel emoties bij elkaar komen.’

Zoals het erg belangrijk voor de Indische gemeenschap is dat premier Mark Rutte jaarlijks de nationale herdenking bij het Indisch Monument in Den Haag bijwoont, zo is de aanwezigheid van de burgemeester bij een lokale herdenking ook erg belangrijk. Oppatja: ‘Het geeft betekenis aan de dag, de burgemeester is een belangrijk symbool.’
Ze is ook blij dat Harald Bergmann, de burgemeester van Middelburg, lid is van de Commissie van Advies van de Nationale herdenking. ‘Hij is een Indische jongen, een representant van de generatie die het stokje moet overdragen.’