Bij de verkoop van Eneco zeiden veel gemeenten de intentie te hebben om de opbrengst te investeren in maatregelen op het gebied van duurzaamheid en klimaat. Zo ook Amstelveen. ‘Eneco werd gezien als een duurzame investering’, zegt wethouder duurzaamheid Floor Gordon (D66). ‘We vonden het daarom belangrijk om een deel van de middelen te bestemmen voor duurzaamheidsmaatregelen.’ 

Gordon is één van de ruim veertig wethouders die door VNG Magazine is aangeschreven met de vraag waar het Enecogeld aan werd besteed. Zo’n vijftien gemeenten reageerden.

Dit voorjaar verkochten de 44 gemeentelijke aandeelhouders van Eneco, voornamelijk gelegen in het westen van het land, hun aandelen voor in totaal 4,1 miljard euro aan de Japanse concerns Mitsubishi en Chubu Electric Power. De opbrengst was hoger dan verwacht.

De rondgang levert een divers beeld op. De verkoop levert gemeenten eenmalig een zak geld op, maar ook een jaarlijks verlies aan inkomsten uit dividend. En omdat het om een incidentele opbrengst gaat, kan het niet structureel uitgegeven worden. Gemeenten gebruiken de opbrengst dus om bijvoorbeeld de kosten te verlagen of door eenmalige investeringen te doen die op termijn leiden tot lagere structurele kosten. 

Huizenscans
Amstelveen hield 52,5 miljoen over aan de verkoop van het energiebedrijf, waar de gemeente overigens lange tijd fel tegenstander van was. ‘We hadden een kritische grondhouding’, zegt Gordon, ‘maar uiteindelijk hebben we onze knopen geteld. De vraag was uiteindelijk: als we dan tóch verkopen, waar besteden we dan de opbrengst aan?’ 
Amstelveen zette 15 miljoen euro opzij als duurzaamheidsgeld, de rest gaat in de algemene middelen. Dat werd in 2018 al afgesproken bij de coalitieonderhandelingen. Een belangrijke doelstelling daarbij is dat de inwoners worden ‘ontzorgd’ bij het nemen van duurzaamheidsmaatregelen. Denk aan subsidies voor isoleren of de aanleg van zonnepanelen of laadpalen, maar ook aan maatregelen om de inwoners te informeren over de mogelijkheden tot verduurzaming. Gordon: ‘Huizenscans, energiecoaches, alles om de inwoners over de streep te trekken.’

Het was nodig ook, zegt Gordon. ‘Amstelveen liep achter op de doelen voor duurzame opwekking, dus het is ontzettend belangrijk dat we nu stappen maken. In Nederland lopen we achter op Europa, we willen niet dat we als Amstelveen dan achterlopen op de rest van Nederland.’

Voor veel maatregelen is nog nader onderzoek nodig, zegt Gordon. ‘Wat is per wijk het meest duurzame alternatief? Als je van het aardgas afgaat, ligt er in de steden vaak een mooi netwerk om het warmtenet op aan te haken. Maar dat is niet overal rendabel te maken.’ Zo heeft Amstelveen een aantal wijken die gebouwd zijn in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw. ‘Die kun je moeilijker aansluiten op het warmtenet, omdat de huizen niet goed zijn geïsoleerd. Dan is eerst isoleren een maatregel waar je geen spijt van krijgt.’ 

Daarnaast gaat 2,5 miljoen euro naar Invest-MRA, het investeringsvehikel van de gemeenten in de Metropoolregio Amsterdam, dat grote investeringen wil doen op het gebied van energie en de circulaire economie. ‘Partijen zijn niet geïnteresseerd in de aanleg van een waterstofnetwerk in alleen Amstelveen, maar wel als de hele regio meedoet,’ zegt Gordon.

Groene long
Ook andere gemeenten besteden het geld deels of grotendeels aan klimaatmaatregelen. Leidschendam-Voorburg hield 138,8 miljoen over aan de deal. De gemeente heeft zes bestemmingsreserves aangewezen, waarvan de duurzaamheids- en energietransitie de omvangrijkste pot is, met 46 miljoen euro. Daarnaast gaat er onder meer geld naar maatregelen om ervoor te zorgen dat ouderen en mensen met een beperking langer thuis kunnen blijven wonen, en er wordt geïnvesteerd in het openbaar vervoer.

Over een concrete invulling wordt nog nagedacht, zegt wethouder Jan-Willem Rouwendal (ChristenUnie-SGP); het overleg met de gemeenteraad moet volgend jaar plaatsvinden. ‘Leidschendam-Voorburg staat, net als de rest van Nederland, voor een grote klimaatopgave. De gemeente heeft daarbij een belangrijke regierol. Om deze uitdaging het hoofd te bieden, is een forse intensivering van het bestaande beleid noodzakelijk.’

In Barendrecht, dat 18,4 miljoen bijschreef, klinkt hetzelfde geluid. ‘Het college heeft voorgesteld de Enecogelden zo veel als mogelijk duurzaam in te zetten’, stelt wethouder financiën Nico Bults (D66). 

‘Eneco werd gezien als een duurzame investering’

Dordrecht ontving 368 miljoen euro voor de aandelen. Daarvan wordt 125 miljoen in de reserves opgenomen, als compensatie voor de door de deal jaarlijks weggevallen dividendinkomsten, laat wethouder Maarten Burggraaf (VVD) weten. De resterende 243 miljoen wordt gebruikt voor de uitvoering van de Agenda Dordrecht 2030. Dat programma moet nog officieel worden vastgesteld door de raad, maar bevat omvangrijke plannen. De gebiedsontwikkeling van de spoorzone is een prioriteit, net als de ontwikkeling van de Dordwijkzone. Die loopt als een groene long door de stad. Het gebied, grenzend aan de Dordtse Biesbosch, heeft ‘belangrijke ecologische waarde’, maar die waarde kan nog beter worden benut. In de wijk wordt onder meer de leefomgeving en de luchtkwaliteit verbeterd. Burggraaf: ‘Betere voorzieningen dragen bij aan hittebestendigheid en waterberging. Die worden, in het licht van klimaatverandering, steeds belangrijker voor een duurzame stad.’

Groeifonds
Rijswijk verwachtte 40 miljoen euro te ontvangen voor de Eneco-aandelen, en kon uiteindelijk 70 miljoen euro bijschrijven. ‘Een welkome meevaller’, zegt wethouder Jeffrey Keus (Gemeentebelangen Rijswijk). Hij heeft zowel financiën als de energietransitie in zijn portefeuille en was dus verantwoordelijk voor de verkoop van de aandelen.
Van de opbrengst stopt Rijswijk 20 miljoen euro in de algemene reserves, want de gemeente heeft de laatste jaren forse financiële klappen gehad, zoals zoveel gemeenten. ‘De bodem van de kas kwam snel in zicht’, zegt Keus daarover.
De overige 50 miljoen euro wordt geïnvesteerd in een groeifonds; het college en de raad bespreken deze maand de voorwaarden voor uitgaves uit dat fonds. Het hoofddoel, zegt Keus, is Rijswijk klaarmaken voor de toekomst. Het kunnen klimaatmaatregelen zijn, maar de snelst groeiende gemeente van Nederland heeft meer problemen. Zo slibt de stad snel dicht. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de doorstroming en de verkeersveiligheid, maar ook voor de luchtkwaliteit en het milieu. Ondertunneling van de Prinses Beatrixlaan, een belangrijke verkeersader naar het westen van Den Haag, is een langgekoesterde wens. Bovengronds ontstaat dan meer ruimte voor groen.
Een andere belangrijke eis: de eenmalige investering zou moeten leiden tot een structurele besparing. ‘Dan gaat het niet alleen over de energiekosten, maar ook over bijvoorbeeld afvalscheiding. Dat wordt elk jaar een beetje duurder, ook omdat de resultaten achterblijven. We zoeken dus naar innovaties daarvoor.’

De groene Dordwijkzone vermindert hitte in de stad en is een waterberging

Algemene middelen
Net als Rijswijk gebruiken andere gemeenten het Enecogeld deels of soms zelfs volledig om de eigen financiële situatie te verbeteren. Een enkele gemeente zet daarnaast geld opzij om de gevolgen van de coronacrisis op te vangen. Rijswijk hevelde dus 20 miljoen euro over naar de algemene middelen. Vijfheerenlanden (opbrengst: 78,5 miljoen) gebruikte 22 miljoen euro om de algemene reserves te verbeteren en stopte nog eens 5 miljoen in een speciaal coronapotje. Zoetermeer (95 miljoen euro) plaatst 10 miljoen in de reserves en gebruikt nog eens 7 miljoen om gaten in de begroting van dit en volgend jaar te dichten. Nog eens 10 miljoen wordt gebruikt om de coronagevolgen op te vangen. Zwijndrecht (46 miljoen) ‘vult vooral de algemene reserve aan met de opbrengst van de verkoop van de aandelen’, zegt wethouder Jacqueline van Dongen (Algemeen Belang). ‘Daardoor kan scherper worden begroot, dus met wat meer risico.’

Algemene reserves
West Betuwe schrijft de volledige 13,8 miljoen euro bij in de algemene reserves. ‘Op deze manier is de besteding van het geld afgewogen in het brede kader van de hele begroting’, laat wethouder Annet IJff (PvdA) weten. Klimaat en duurzaamheid zijn onderdelen van die begroting. Pijnacker-Nootdorp voegde de gehele opbrengst van 85 miljoen euro eveneens toe aan de reserves. ‘Voor onze gemeente geldt, net als voor alle gemeenten in Nederland, dat er de komende jaren veel onzekerheid is over de financiële situatie’, meldt wethouder Peter Hennevanger (D66).Lansingerland zoekt nog een bestemming voor zijn 137 miljoen euro, volgens wethouder Jan-Willem van den Beukel (CDA). ‘Ook het verlagen van de schulden behoort tot de mogelijkheden.’ Dat doet ook Alblasserdam. Wethouder Peter Verheij (SGP): ‘Vanuit de verbeterde schuldpositie zijn wij in staat om investeringen in duurzaamheid te financieren.’
Zijn de bestedingsplannen nog gewijzigd door de uitbraak van de coronacrisis? Niet in Leidschendam-Voorburg, zegt wethouder Rouwendal. ‘Doordat de opbrengst hoger uitviel dan voorzien, is er ruimte om te reserveren voor de gevolgen van de crisis en om duurzaam te investeren op andere gebieden.’