Heel Nederland praat er al jaren over, maar als het aan de provincie Fryslân ligt, begint dáár de democratische vernieuwing. Eerder dit jaar liet de provincie een discussienotitie het daglicht zien met de mooie titel: Fernijing yn Fryslân: in bestjoer dat past by dizze tiid.
Rode draad in het stuk: provincie, gemeenten en waterschap zouden, samen met de Friezen, veel meer als één bestuur moeten optrekken. Want in een tijd met grote, complexe vraagstukken, hangt alles met elkaar samen. Wat ligt er dan meer voor de hand dan samen, als overheden, maatschappelijke partijen en inwoners, elkaars kracht en ideeën meer te benutten? 
Groot pleitbezorger van de democratische vernieuwing is Arno Brok, commissaris van de Koning in Fryslân en oud-burgemeester van Sneek en Dordrecht. Vijfentwintig jaar geleden, toen nog als (VVD-)raadslid in Leeuwarden, was hij al betrokken bij een soortgelijk project. Maar daar werd uiteindelijk de stekker uit getrokken. Doodzonde, vindt Brok nog altijd. ‘Toen had Fryslân de kans om het verschil te maken: dan zouden we hier nu een omgevingsdienst avant la lettre hebben, en een provinciale politie in plaats van een regionale of nationale. Het was echt een gemiste kans.’

Korset

Dan moet het nu maar gebeuren, want het ‘korset van Thorbecke’, zoals Brok het noemt, begint te knellen. Dat kun je losmaken via formele wijzigingen, maar het is sneller en effectiever via nieuwe manieren van samenwerken. Als bestuurskundige vindt Brok het boeiend om met dit soort ontwikkelingen bezig te zijn. ‘Ook als burgemeester van Dordrecht stak ik er in de Drechtsteden veel tijd en energie in. Daar werken zeven gemeenten samen onder de noemer Samen stad aan het water, dat concept werkt heel goed.’

We zijn allemaal bestuurder van Fryslân

Vraagstukken

Een paar jaar geleden popte het idee om de krachten binnen te provincie meer te bundelen op in een gesprek met collega-commissaris Han Polman van Zeeland. Brok: ‘Zeeland is minder homogeen dan Fryslân, maar ook daar zijn provincie, regio en waterschap min of meer eenduidig. Net als hier spelen in Zeeland thema’s als energie, klimaatadaptatie,  de toekomst van de landbouw. Allemaal vraagstukken waar waterschap, provincie en gemeenten op actief zijn. Voor de inwoner is het niet interessant wie wat doet, overheid is overheid.’
Als Brok een nieuwe burgemeester installeert, zegt hij steevast: u bent niet alleen burgemeester van uw gemeente, u bent ook bestuurder van Fryslân. ‘Ik wil ze uitnodigen over de eigen schutting te kijken, want je kunt grote problemen niet oplossen als je alleen vanuit je eigen bestuursorgaan redeneert.’
Provinciale staten van Fryslân zijn de ‘eigenaar’ van het project, dat ertoe moet leiden dat de provincie als één gezamenlijke overheid acteert. Zij hebben Brok gevraagd de kar te trekken. ‘Naast al die partijen die nog veel betekenisvoller zijn dan de overheid’, voegt hij daaraan toe: onderwijs, bedrijfsleven, de boeren niet in de laatste plaats.

Bestuurlijke Tafel

Op Broks initiatief kwam er een Friese Bestuurlijke Tafel van de grond, waar alle overheden aanschuiven. ‘Niet om alles te kunnen bepalen, het onderwijs en het bedrijfsleven zijn er bijvoorbeeld ook nog, maar wel om ervoor te zorgen dat we als één overheid kunnen functioneren. We zijn allemaal bestuurder van Fryslân, vanuit die gedeelde cultuur moeten we samen optrekken.’
Als commissaris van de Koning staat Brok niet boven de rest. ‘In de praktijk werken we egalitair. Ik voel me ook een soort burgemeester of een soort dijkgraaf, want we doen het allemaal voor diezelfde mienskip. Friezen moeten ook niets hebben van hiërarchie. De staten zijn ons parlement, maar al die burgemeesters en wethouders, we doen het met elkaar. Ik kan u verzekeren: als de wethouders van Leeuwarden, de hoofdstad, en de gedeputeerden van de provincie niet op een tandem zitten, dan kun je niet de goede dingen doen voor Fryslân.’

Senaat

In zijn discussiestuk staan zeven concrete voorstellen, waaronder het instellen van een ‘Senaat van Fryslân’. Geen bestuurlijke elite die het voor het zeggen heeft, zegt Brok, maar gewone Friezen die gevraagd en ongevraagd hun mening geven. ‘Wij moeten ons bij elk besluit nu ook altijd afvragen: wat vindt de familie Jonker uit Jubbega hiervan? Dan moet je die mensen in die Senaat of op een digitaal platform ook de ruimte geven om hun argumenten kracht bij te zetten.’
En de gemeenten, wat gaan zij hiervan merken? Brok: ‘We nemen de gemeenten mee in de discussie. Burgemeester Fred Veenstra van De Fryske Marren en voorzitter van de Vereniging van Friese Gemeenten, zit er structureel bij. Ik zou graag willen dat niet alleen burgemeesters en wethouders, maar ook raadsleden over een aantal jaren merken dat het vraagstuk in hun gemeente óók een vraagstuk van het waterschap en de provincie is, dat het om gemeenschappelijke opgaven gaat. Het is niet mijn speeltje.’