Als een echte spion buiten in de regen met geheim agenten meezoeken naar de gestolen medailles van de lokale sportwedstrijd. Dat klinkt als een verhaal uit De Kameleon-reeks. In werkelijkheid is het een opdracht in de interactieve app Missie Master, die de Friese jongens en meisjes uit Smallingerland moet aansporen naar buiten te gaan om te bewegen en te spelen. En dat werkt, zegt Stephan Oorburg, manager Sport & Bewegen bij Sportbedrijf Drachten dat het sportbeleid van de gemeente Smallingerland uitvoert. ‘We hebben al heel veel kinderen bereikt. Deze app biedt ons de mogelijkheid een groep kinderen in beweging te krijgen die sport eigenlijk maar niks vindt. Door bewegen in een andere vorm te gieten en een beloningssysteem aan de app toe te voegen, hopen we dat ze anders tegen sport aan gaan kijken en er plezier in krijgen.’

Meer bewegen en buitenspelen is hard nodig; en niet alleen in deze gemeente. ‘Kinderen spelen steeds minder buiten, onder meer doordat ze aan hun telefoon of een ander scherm zitten gekluisterd, maar bijvoorbeeld ook vanwege veranderd gedrag van de ouders’, zegt Sanne de Vries. Zij is lector Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving aan de Haagse Hogeschool. ‘Dat zorgt landelijk voor een zorgwekkend percentage van het aantal kinderen met overgewicht. Die trend moeten we zien te keren. Dat is niet eenvoudig, want er zijn naast de verslaving aan de smartphone meer uitdagingen te overwinnen.’

Uit onderzoek van De Vries en haar medewerkers blijkt bijvoorbeeld dat kinderen pas buiten gaan spelen als ze zeker weten dat er speelgenootjes zijn. ‘Vroeger ging je op pad en dan zag je wel, er was altijd wel iemand om mee te spelen. Ouders van nu zijn erg beschermend en het drukke naschoolse programma van kinderen zit vrij buitenspelen vaak ook in de weg.’

De Vries doet al twintig jaar onderzoek naar beweegvriendelijke omgevingen voor kinderen. Daarbij kijkt ze ook naar het gebruik van technologie. Zij beschouwt de smartphone als een van de grootste bedreigingen voor meer beweging en spelen buitenshuis, maar ziet tegelijkertijd dat die telefoon ook kansen biedt. Apps, QR-codes en virtual reality worden al ruimschoots ingezet om wandelen, fietsen en sporten te promoten en sociale interactie te bevorderen. Maar wat werkt nu echt? Welke technologie inspireert kinderen om meer naar buiten te gaan? 

Oplichtende voetbalmuur
De interactieve voetbalmuur bijvoorbeeld. Dat is een muur die is ingedeeld in 16 vlakken waarop je allerlei spellen kunt spelen. Soms licht er één vlak op en moet je dat raken, soms moet je zo hard mogelijk schieten of zo snel als je kunt alle vlakken afzonderlijk raken met de bal. Dat kan alleen of samen.

Er zijn naast de verslaving aan de smartphone meer uitdagingen te overwinnen

Er is meer. Doeltjes waar technologie zorgt voor een gaming element, of schoolpleinen waar tegels een elektronisch spel en tegelijkertijd een educatief element bevatten. Zo leren kinderen al spelend spelling, de tafels of de Europese hoofdsteden. Licht- en geluidscomponenten, bijvoorbeeld kassagerinkel, zorgen voor het gewenste beloningseffect. ‘Je ziet dat deze vorm van buitenspelen toeneemt’, zegt De Vries. 

Ontwerpbureau 8D ontwikkelde de app Missie Master voor Smallingerland op basis van design thinking. ‘Dat betekent dat ze ons, Sportbedrijf Drachten, en de doelgroep van basisschoolkinderen hebben betrokken bij de ontwikkeling’, vertelt Oorburg. ‘Zij mochten onder meer meedenken over de vormgeving van de karakters, waarbij de eekhoorn veruit het populairst bleek. Ook over de ontwikkeling van de interface zijn de kinderen geraadpleegd, zodat de ontwikkelaars meteen wisten of de app gebruiksvriendelijk genoeg was.’

In eerste instantie werkte de app met digitale prijzen, zoals het karakter uitbreiden, maar binnenkort kunnen de kinderen die de app downloaden en meedoen aan de activiteiten ook fysieke prijzen winnen. Zo kunnen ze een zwemkaartje winnen als ze duizend medailles hebben gevonden. ‘We verwachten dat dit kinderen extra zal stimuleren om de app te gaan gebruiken, want het gebruik was wat ingezakt. Naast fysieke prijzen moeten we de app ook blijven vernieuwen met nieuwe missies en uitdagingen voor de kinderen. Dan houd je ze erbij.’

Samenwerking met scholen
De samenwerking van Sportbedrijf Drachten met de scholen in Smallingerland zorgt ervoor dat de kinderen de app weten te vinden en gebruiken. ‘Tijdens voetbal of andere sporttoernooien voegen wij extra missies – opdrachten – toe om medailles te vinden. En ter plekke doen we aan promotie.’

Kinderen die de app op dat moment nog niet hebben, krijgen dan een kaartje mee met een code. Als ze de app thuis downloaden en de code invullen kunnen ze hun punten meteen verzilveren. Hebben ze de app eenmaal en willen ze medailles gaan sparen, dan moeten ze wel naar de sportactiviteiten komen. ‘Alleen door fysiek buiten te bewegen kun je medailles winnen. In de app staat een agenda met wat er allemaal te doen is.’ 

Apps brengen de binnen- en buitenwereld bij elkaar

‘Apps brengen de binnen- en buitenwereld bij elkaar’, verklaart De Vries van De Haagse Hogeschool. Zo trok Pokémon GO hele gezinnen naar buiten om te speuren naar Pokémon in de openbare ruimte. ‘Het werd een ware hype. De techniek is hier op een heel slimme manier ingezet om ongemerkt heel veel meters te maken. Zelfs kinderen die normaal weinig naar buiten gaan, en zeker niet willen wandelen, deden volop mee.’ 

Zebrapad
Gemeenten doen er intussen ook veel aan om kinderen die veel binnen zitten, toch aan het spelen te krijgen. De Vries noemt Breda en Apeldoorn als goede voorbeelden. ‘Steeds meer gemeenten hebben een speelkaart die ze op een A4’tje bij het CJG en in de bibliotheek hebben liggen of digitaal op de website hebben staan. Daarop staan alle speelplekken en speeltuinverenigingen.’ 

Om veilig buiten te kunnen bewegen, spelen en sporten is ook de verkeersinfrastructuur van belang. Veilige fietspaden en oversteekplaatsen en brede stoepen of een interactief zebrapad, zoals dat is ontwikkeld door het Engelse Starling Crossing, kan daarbij helpen. Dat zebrapad licht op als er verkeer aankomt, zodat kinderen veilig over kunnen steken op de fiets of als voetganger. ‘Het is in tegenstelling tot de diverse buitenspeel-apps een ondersteunende vorm van technologie, maar wel belangrijk’, aldus De Vries. ‘Het kan overbeschermende ouders net over de streep trekken om hun kinderen alleen naar buiten te laten gaan.’

Gemeenten richten soms ook een pop-up playground in op een stuk braakliggend terrein. ‘Daar wordt tegenwoordig makkelijker toestemming voor verleend. Zo kan er prima een tijdelijke fietscrossbaan worden aangelegd in afwachting van een bouwvergunning voor woningen. Normaal heb je dan met een woud aan regels te maken, maar die kun je nu omzeilen en je biedt kinderen een extra speelmogelijkheid.’

Buurtsportcoaches
Hoewel De Vries positief is over de inzet van technologie om kinderen te laten buitenspelen, was ze tien jaar geleden enthousiaster dan ze nu is. ‘Wat je ziet is dat kinderen die al buitenspelen dat meer zijn gaan doen, terwijl we de groepen die niet of nauwelijks bewegen ook met behulp van technologie niet of nauwelijks naar buiten krijgen. Helaas hebben we daar het antwoord nog niet op gevonden.’

Tot die tijd kunnen apps, interactieve voetbalmuren en andere speeltuigen volgens haar zeker een bijdrage leveren. ‘Daarvoor moeten we de technologie in de buitenruimte wel blijven vernieuwen, en hogere levels en nieuwe games toevoegen. Anders haken kinderen die je met moeite naar buiten hebt gekregen weer af na drie keer hetzelfde spelletje of opdracht.’ De inzet van buurtsportcoaches is daarbij goud waard, zegt zowel De Vries als Oorburg. ‘Het implementeren van technologie in de buitenruimte staat of valt met de inzet en hulp van buurtsportcoaches. Zo kan je heel veel kinderen bereiken.’