Het overhedenoverleg vorige week tussen gemeenten en provincies enerzijds en het rijk anderzijds leverde niet op waar gemeenten op hoopten. Alhoewel de gesprekken over ruim twee weken worden vervolgd, neemt de hoop van de VNG op een structurele oplossing af. ‘Het kabinet kwam maandag met niets’, zei VNG-voorzitter Sharon Dijksma vorige week vrijdag tijdens een ingelaste ledenbijeenkomst op de Willemshof, het Haagse hoofdkantoor van de VNG. ‘Maar wij laten ons niet met een kluitje in het riet sturen.’

Op 14 april praten VNG en het rijk verder over de jeugdzorg en het aankomende ravijnjaar. De nood is hoog: gemeenten stevenen af op een gezamenlijk tekort van 2,4 miljard euro volgend jaar. Om dat tekort op te lossen, moet het kabinet in de aankomende Voorjaarsnota met een oplossing komen, vinden de gemeenten. ‘Het is buigen of barsten’, zei Dijksma tegen de leden. ‘Of het kabinet komt met een goed voorstel, of wij zijn genoodzaakt om andere stappen te zetten.’ Als de tekorten in de jeugdzorg niet worden opgelost, herhaalde Dijksma, dan ‘rest ons niet anders dan de gang naar de rechter.’ 
Ze verwees daarbij naar het rapport van de deskundigencommissie-Van Ark, die in januari stelde dat er geld bij moet voor gemeenten. Het kabinet moet die uitspraak ‘van kaft tot kaft’ volgen’, zei Dijksma. ‘Dat is een basisvoorwaarde om in gesprek te blijven. Als dat niet lukt, dan houden we ermee op.’ Ze kreeg applaus uit de zaal.

Toon
Ondanks de vele gesprekken met gemeenten geeft het rijk geen krimp, ook al zegt het kabinet begrip te hebben voor de zorgen van gemeenten. Nathalie Kramers, voorzitter van de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs, constateert wel dat de toon van staatssecretaris Vincent Karremans minder zuinig wordt. ‘Maar hij heeft de steun van zijn collega’s van Financiën en BZK nodig, alleen redt hij het niet’, zei ze. Kramers benadrukte dat er behalve de jeugdzorg ook nog geen duidelijkheid is over de financiering van het zorgakkoord (IZA), waar ook de handtekening van gemeenten onder staat – die overigens weer kan worden doorgestreept als er geen extra middelen naar gemeenten gaan. Ook bij het bevorderen van gezondheid hoort een passende financiering, zei ze. ‘Het kan niet zo zijn dat we als gemeenten aan de ene kant werken aan valpreventie, en aan de andere kant een zwembad sluiten.’

Kluitje in het riet
Steun voor de VNG-inzet kwam ook uit Twente. Wethouder Hanneke Steen van Hengelo constateerde dat het kabinet zijn verantwoordelijkheid voor zich uit blijft schuiven. Zij viel Dijksma bij: ‘Ook al komt er straks geld voor de jeugdzorg bij, dan nog blijven we als gemeenten in een ravijn kijken.’

Wat eenmaal weg is, komt niet snel meer terug

Als het aan de gemeente Wageningen ligt, was de VNG nu al naar de rechter gestapt in plaats van te wachten tot een volgend overleg met het rijk, medio april. Burgemeester Floor Vermeulen: ‘We zitten al lang met een kluitje in het riet, eigenlijk kunnen we niet langer wachten.’ Gemeenten praten nu al over bezuinigingen voor 2026, zei hij, en willen nu duidelijkheid voor de toekomst. ‘Straks is er van alles wegbezuinigd en dan blijkt toch dat er geld van het rijk beschikbaar komt. Maar wat eenmaal weg is, komt niet snel meer terug.’

Dijksma had begrip voor het gevoel van urgentie van Wageningen, maar nu al naar de rechter gaan zou de toch al broze verhoudingen met het rijk geen goed doen, zei ze: ‘Timing is everything. En zo lang is het niet meer tot half april, nog maar een paar weken.’ Ze kwam Vermeulen wel tegemoet. In plaats van te wachten tot het kabinet zijn Voorjaarsnota presenteert, wil ze de procedure wel al direct na het volgende Overhedenoverleg van 14 april in gang zetten. Pikant detail is dat de Eerste Kamer op 15 april over de begroting van het gemeentefonds stemt. Mocht het gesprek met het rijk op 14 april klappen, dan roept Dijksma de senaat op om die begroting weg te stemmen.

Wethouder Stephanie Onclin (Zaanstad) riep alle gemeenten op solidair met elkaar te blijven. ‘Het ergste wat ons kan gebeuren, is dat we tegen elkaar uitgespeeld gaan worden. Wat ons betreft geldt: een aanval op één van ons, is een aanval op ons allemaal.’

Weerbaarheid
De Apeldoornse burgemeester Ton Heerts, waarnemend voorzitter van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid, wees erop dat het belangrijk is dat rijk en gemeenten ondanks de discussie over het geld, wel in gesprek blijven over weerbaarheid. Volgens Heerts moeten we rekening houden met langdurige stroomuitval, natuurbranden, hybride dreigingen en het optimaliseren van het reservistenbestand. ‘We kunnen ons niet permitteren om niet met het kabinet te spreken over bevolkingszorg, in weerwil van de reden waarom we hier vanochtend bijeen zijn’, zei Heerts. ‘Trump en Poetin wachten niet op de VNG en de veiligheidsregio’s.’