Lange tijd stond in de gemeente Rotterdam overgewicht hoog op de prioriteitenlijst van het preventieve gezondheidsbeleid. Dankzij de landelijke campagne Rookvrije Generatie staat roken nu hoger op de agenda. Beleidsadviseur Kees van Veldhuizen vertelt over de vragen die bij het rookbeleid een rol spelen: “We hebben goed nagedacht over de richting die we op willen gaan met ons rookvrij beleid. Gaan we in de APV regels opnemen over roken in de openbare ruimte en daarop handhaven of gaan we in de omgevingsvisie rookvrije terreinen opnemen en meer inzetten op het creëren van bewustwording? Wethouder Sven de Langen, portefeuillehouder volksgezondheid en zorg, kiest  voor een moreel appèl op de inwoners. We pakken het thema roken vanuit een positieve benadering op, zoals de Rookvrije Generatie aanmoedigt. Het helpt dat de wethouder achter deze benadering staat.”

Rotterdam kijkt niet alleen naar het roken zelf, maar ook naar de achterliggende factoren. “De gemeente heeft vooral oog voor de vraag waarom inwoners roken. Bij elk beleid dat we maken, brengen we achterliggende factoren in beeld via het factorenmodel dat wordt ontwikkeld door Clemens Hosman. Zo houden we bijvoorbeeld rekening met de invloed van een lage sociaal economische status en slechte woon- en leefomstandigheden. Ook kijken we naar factoren als sociaal emotionele ontwikkeling bij jongeren. Bij volwassenen kijken we onder meer naar de invloed van stress en schulden op rookgedrag.”

Verzoeken voor rookvrije zones

Het idee voor de rookvrije zone kwam niet uit de lucht vallen. Van Veldhuizen: “Van verschillende organisaties kregen we aanvragen om als gemeente rookvrije zones aan te wijzen. Een van die organisaties is de Hogeschool Rotterdam. Na een gesprek met ons, overlegde de hogeschool met hun buren, het Erasmus Medisch Centrum en het Erasmiaans Gymnasium. Met zijn drieën stuurden ze een verzoek voor een rookvrije zone naar burgemeester Aboutaleb. Naar aanleiding van die brief ging de wethouder volksgezondheid in gesprek met de drie initiatiefnemers.”

Voor de uitwerking van het idee is een werkgroep gevormd met de initiatiefnemers en medewerkers van de afdeling gezondheidsbevordering. Van Veldhuizen: “We hebben ook de collega’s van stadsontwikkeling en stadsbeheer uitgenodigd om aan te sluiten bij de werkgroep. Samen hebben we bepaald en in beeld gebracht welke zone we rookvrij willen maken. Parallel daaraan is een werkgroep communicatie ingesteld. We benadrukken het belang en de meerwaarde van het vanaf het begin betrekken van alle partijen bij de inrichting van de rookvrije zone en de keuzes van maatregelen zoals lijnen, borden, tegels e.d. De gemeente was hierin de trekker.”

Stof tot discussie

Door de integrale aanpak werd het initiatief voor de rookvrije zone vanuit verschillende invalshoeken en belangen bekeken. Dat leidde af en toe tot discussie: “Met name de belijning leverde veel stof tot discussie op. Hoe markeer je de rookvrije zone? Onze inspiratie was de blauwe lijn die het Albert Schweitzerziekenhuis in Dordrecht heeft aanbracht om hun rookvrije zone aan te geven. Dat bleek nog niet zo eenvoudig. Het eigen terrein van de partijen loopt over in het terrein van de gemeente. Welke gevolgen heeft zo’n lijn voor mensen die daarover lopen terwijl ze niet naar de gebouwen moeten waarvoor de rookvrije zone geldt? Hoe zorg je ervoor dat mensen er gewoon langs kunnen lopen? Ook de bebording was niet zo simpel als we dachten. We hadden hiervoor de verkeersafdeling nodig. Meer borden op straat kan namelijk een onrustig beeld geven en de verkeersveiligheid aantasten. Het beleid van de afdeling Stadsontwikkeling is voorts gericht op ‘ontbording’ en bewaakt de kwaliteit van de buitenruimte. Onze plannen moesten dus een aantal malen worden getoetst op verkeersveiligheid, buitenruimte etc. Hierdoor moesten we regelmatig onze plannen herzien.” Na het doorlopen proces is het gelukt om samen met de partners het volledige terrein als een rookvrije zone in te richten. Deze zone omvat het publieke en private terrein bij de Hogeschool Rotterdam, het Erasmus MC, het Erasmiaans Gymnasium en CBT Rijnmond.

De rookvrije zone is een pilot voor vier maanden. De financiering van de rookvrije inrichting van de openbare weg ligt bij de gemeente. De initiatiefnemers dragen bij aan de rookvrije zone door hun eigen terreinen rookvrij te maken. We volgen de pilot met een belevingsonderzoek en monitoren het rookgedrag. We staan stil bij vragen als: hoe ervaren de passanten de zone? Staan de asbakken op de goede plek? Loopt de lijn logisch? Het Erasmus MC heeft op het eigen terrein een nulmeting gedaan. Studenten EMC worden ingezet om te monitoren. Zij tellen ook het aantal rokers. Deze meting wordt op latere momenten herhaald. Na vier maanden hopen we inzicht te hebben in hoe de bezoekers van de gebouwen en de passanten het initiatief ervaren.”

Vervolgstappen

Na afloop van de pilot wordt gekeken naar de vervolgstappen. Van Veldhuizen: “De uitkomst van de pilot zal uitwijzen hoe we verder gaan met alle aanvragen voor rookvrije zones, die nu nog ‘on hold’ staan. En dat zijn er inmiddels aardig wat”.  

De gemeente Rotterdam streeft ernaar om de doelen uit het Nationaal Preventieakkoord te halen: in 2040 5% volwassenen roken en jongeren helemaal niet. Daarvoor moet nog veel gebeuren. Van Veldhuizen: “Voorheen richtten we ons meer op preventie op individueel niveau. We blijven stoppen met roken ondersteuning promoten en werken jaarlijks mee aan Stoptober, maar onze aandacht verschuift steeds meer naar de rookvrije kindomgevingen, de rookvrije zorg en vooral de rookvrije openbare ruimte. Er is contact met KinderboerderijenActief en Jantje Beton en rookvrij is onderwerp bij het opstellen van de omgevingsvisie. We trekken het daarnaast breder. We brengen in kaart waar de overlap zit met aanpak overgewicht en mentale gezondheid. De gemeente heeft hierin een regie- en verbindende rol. Door oog te hebben voor de samenhang tussen initiatieven van stakeholders en inwoners kunnen we hen verder helpen bij de uitvoering van hun ideeën voor een gezonde leefomgeving. Wij stimuleren deze samenwerking en kruisbestuiving door het initiëren en faciliteren van een stedelijk netwerk van partners die aan gezondheid willen werken: Gezond010. Samen met deze partners zijn we op weg naar het Rotterdamse preventie akkoord: Gezond010: het akkoord.”

Meer informatie

• Bekijk de video Eerste rookvrije zone Rotterdam geopend (YouTube)

Belangrijkste tip aan gemeenten

"Betrek vanaf het begin zoveel mogelijk verschillende afdelingen bij de ontwikkeling van plannen voor een rookvrije zone. Niet alleen het team gezondheidsbevordering, ook de afdeling communicatie en de collega’s die zich bezighouden met de openbare ruimte, stadsontwikkeling, stadsbeheer en verkeer. Datzelfde geldt voor de wethouders: zorg dat de verschillende portefeuillehouders aangehaakt zijn. Het voorkomt dat je stappen opnieuw moet zetten, en je kunt de verschillende partijen laten meeprofiteren van het succes."