De burgemeester van Gouda reflecteert mede namens Woerden en Alphen aan den Rijn (netwerksamenwerking AGW), de drie gastgemeenten van het VNG Jaarcongres 2024 met verbeeldingskracht als thema.
Pieter Verhoeve noemt het Groene Hart ‘de geëmancipeerde tuin van de Randstad’. Het gaat om meer dan alleen groen waar inwoners van de omliggende grote steden recreëren. Gouda is een echte stad en daarmee centrumgemeente. Dat geldt tevens voor Alphen aan den Rijn met haar diverse kernen en diverse stedelijke voorzieningen, evenals voor Woerden als eeuwenoude vestingstad. Een tuin waarin drie centrumgemeenten liggen met een groot verzorgingsgebied.
‘Het Groene Hart is een prachtig centraal gelegen deel van dit land waar velen die er niet hoeven te zijn, doorheen reizen’, schetst Verhoeve. ‘Wie echter uitstapt, zal verrast staan over de vitaliteit en het fantastische erfgoed. Alleen al Gouda is dankzij de kaas een wereldmerk; de bomen van Boskoop zijn vermaard, de Limes vormden Woerden en zijn voelbaar in het Archeon. De miljoenen toeristen jaarlijks zijn verwonderd. Die ontdekken in het Groene Hart historische steden, gelegen in schitterend groen. Voor zover dat nog niet bekend is, is het jaarcongres een prima moment om kennis te maken.’

Laten de gastgemeenten de bezoekers aan het VNG Jaarcongres de benodigde stap naar voren zetten?
‘Het jaarcongres is een ongelooflijk belangrijk moment voor het lokale bestuur, een soort ritueel dat niet meer weg te denken is in het ritme van bestuurders. Daar wil je bij zijn. Het is de plek om elkaar te ontmoeten, om gedeelde zorgen en verlangens met elkaar te ventileren op een unieke manier. In het Groene Hart treffen bestuurders elkaar en ontmoeten zij collega’s die de stap naar voren zetten. Die zeggen: ook al zitten we hier in het meest lage deel van Nederland, we gaan hier toch op een veilige manier bouwen en wonen. Waddinxveen en Zuidplas zijn de snelst groeiende gemeenten van dit land. Die hebben de bestuurlijke durf om toch te bouwen en aanvaarden de risico’s op een verstandige manier. Dit land vraagt om bestuurders die uitdagingen aangaan en op problemen afstappen.’

Het jaarcongres is een soort ritueel dat niet meer weg te denken is in het ritme van bestuurders

De drie Groene Hart-gemeenten staan voor diverse grote maatschappelijke opgaven terwijl de ruimte schaars is. Gaat dat de verbeeldingskracht niet te boven?
‘Integendeel, de wereld wordt geregeerd door ideeën. Juist in het lokaal bestuur werken mensen met goede ideeën, verbeeldingskracht, enthousiasme en elan om zaken te verbeteren die niet goed lopen in de samenleving. Gouda bijvoorbeeld heeft weinig uitbreidingslocaties, terwijl Midden-Holland de snelst groeiende woonregio van Zuid-Holland is. Om toch te kunnen groeien, gaat Gouda in de Spoorzone de hoogte in, dichtbij het station met andere parkeernormen. Opzij bouwen kan alleen nog maar op de locatie Westergouwe. Daar staan sociale appartementen én tweekappers met een laadpaal aan huis. Het lokale bestuur is razend complex, daarom vind ik het zo  leuk. Ik zie het gebeuren dat een wethouder, raadslid of ambtenaar een jarenlang stilliggend dossier over een verrommelde buurt lostrekt. Vijf jaar later is de buurt opgekapt en straalt die nieuwe bezieling uit. Dat is verbeeldingskracht en in die zin is dat een passend thema voor het congres. Ik ga ervan uit dat iedereen die ooit gestart is in het lokale bestuur, dat doet om de wereld een beetje beter te maken.’

Ook als het gaat om de bodemdaling?
‘Enkele jaren geleden kreeg het samenwerkingsverband Alphen, Gouda, Woerden rond het thema bodemdaling een impuls vanuit een eerdere shift aan Regio Deals. Dat leverde onder meer het Nationaal Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen op dat midden in het centrum van Gouda staat, op de plek waar ooit de school stond waar Erasmus als jochie leerde schrijven. Daar brengen we kennis bij elkaar en zoeken naar slimme oplossingen. Laten we niet vergeten dat ongeveer 9 miljoen mensen op een veenpakket wonen in dit land. Bodemdaling is een bestuurlijke sluipmoordenaar. We zien de bodem niet zakken tot het te laat is. Dan heb je zowel een fysiek als sociaal probleem. Niet alleen het eeuwenoude Gouda heeft hier last van, maar ook Almere dat honderd jaar geleden nog niet bestond. Ik hoorde de wethouder eens zeggen: wij verkopen de grond hier niet per vierkante meter, maar per liter. Gouda heeft wijken waar de straten elke twee jaar opgehoogd moeten worden. Tegelijkertijd maken we van onze nood een deugd. Bodemverzakking is een internationaal probleem. Jakarta zakt op bepaalde delen tien centimeter per jaar. Het is kansrijk om de kennis die er al is en nog komt over dit urgente onderwerp, te bundelen.’

Een samenleving komt er niet vanzelf

Vergroten de belangen tussen stad en buitengebied zich hier uit vanwege de ligging van het Groene Hart?
‘Ze spelen in ieder geval een rol. Particulier eigenbelang vormt een sterke drijfveer voor gedrag. Een samenleving komt er niet vanzelf, net als afspraken over gezamenlijke belangen. Er is een rechtsstaat voor nodig om dat op een fatsoenlijke manier met elkaar te doen. Het al dan niet bouwen in het groen ligt ook hier politiek verdeeld. De één vindt dat volstrekt logisch, de ander koestert het weidse landschap. Durf te compartimenteren, durf onderscheid te maken, dat is wat wij bestuurlijk constateren. Het Groene Hart kent stiltegebieden die het verdienen om open te blijven. Dat geldt ook voor het slagenlandschap in de Krimpenerwaard. Dat is zo waanzinnig mooi, poëzie in groen, werelderfgoed. In een ander deel van de regio Midden-Holland, in Zuidplas, waar er een compleet dorp bijkomt met duizenden woningen en voorzieningen. Han Weber, de burgemeester van Zuidplas, zegt: wij gaan dat gebied mooier maken. Landschappelijk gezien is dat nu geen fraai gebied. Ik woon zelf ook op een uitleglocatie, Dat was tien jaar geleden nog weiland, monocultuur waar al dan niet werd gespoten. Nu vliegen daar roerdompen rond, neemt de biodiversiteit toe én wonen er mensen. Stad en platteland hebben elkaar nodig. De Goudse kaas kon wereldberoemd worden dankzij de melkproductie op het platteland.’

Hoe staat het met uw eigen verbeeldingskracht? Heeft u als bestuurder een ideaal vergezicht?
‘Ik ben geschoold als historicus en als rechtsfilosoof. Waardering voor goede tradities en die levend houden, dat past echt bij mij. Maar ook vernieuwing en het nadenken over de rechtsstaat, over grondrechten. Toen ik als vijftienjarig ventje politiek actief werd, had ik daar allerlei idealen bij. De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat een deel daarvan als rook door de schoorsteen is verdwenen. Misschien is het wijsheid dat je beseft dat al die partijpolitieke deelbelangen ertoe doen, maar dat je het met elkaar moet zien te rooien. Ik zie mezelf meer als vredestichter in een verdeelde samenleving en verdeeld politiek klimaat. Ik vind de vraag hoe het Groene Hart op een duurzame en gezonde manier toch kan  groeien heel interessant. Daarbij waak ik wel voor twee valkuilen. De eerste is valse romantiek, het verlangen naar een verleden dat nooit bestond. De tweede is utopisme, voortdurend denken we can change, het roer om, het gaat beter. Dat is talkshowtaal met een valse belofte. Daar heb ik wel hekel aan gekregen en daar prikken inwoners doorgaans ook echt snel doorheen. Ik ben eerder mild optimistisch. We kunnen dingen verbeteren, maar het gaat niet vanzelf.’

Verbeeldingskracht vervlakt met de jaren?  
‘Na twaalf jaar burgemeesterschap ben ik voorzichtiger geworden waar het gaat om structuurdenken en simpele oplossingen. Toen ik begon speelde de discussie over de 100.000+-gemeenten, vanuit het idee dat groter beter is. Dat is gewoon niet zo. Herindeling leidt niet altijd tot betere dienstverlening. Datzelfde geldt voor de invloed van new public management sinds de jaren ’80, waarbij we inwoners zijn gaan beschouwen als klant. Dat principe is nog steeds op allerlei terreinen aanwezig tot aan het klantencontactcentrum aan toe. Maar de burger is geen klant, burgerschap is een instituut. Als ik mensen naturaliseer, weten die vaak heel goed hoe mooi het is onderdeel uit te maken van een rechtsstaat, waarin je in een vrij land leeft met rechten en plichten waarin je haalt en brengt. Je trouwt als het ware met de rechtsstaat. Dat zijn misschien verheven woorden, maar als het over verbeeldingskracht gaat gebruik ik ze wel. We leven in een prachtig land aan de Noordzee. We lijken soms nauwelijks te beseffen in wat voor bevoorrechte positie velen hier leven.’

Koester het verschil en de veelkleurigheid in plaats van te koersen op de monocultuur

Gouda staat bekend als een veelkleurige, tolerante en diverse stad waar de wereld zich thuis voelt. U bent als burgemeester dus spekkoper? 
‘Ik voel me een gezegend mens. Gouda kan bogen op een eeuwenlange traditie van grote denkers als Erasmus en Coornhert die midden in oorlogstijd zeiden: je mag denken wat je wilt. Hoe actueel is dat? Willem van Oranje heeft dit politiek gemaakt in zijn beroemde rede van 31 december 1564. Er was sprake van ketterij, vervolging en verbranding van mensen die dachten en geloofden. Hij zei tegen Margaretha van Parma, de Spaanse landvoogdes in de Nederlanden: ik sta niet toe dat u heerst over het geweten van mijn onderdanen. Een heel essentieel zinnetje van wereldbetekenis. Het concept gewetensvrijheid is immers de moeder van de vrijheid van geloof, meningsuiting en drukpers. Kijk naar het gemiddelde debat in de Kamer of op bepaalde sociale media. Daar wordt voortdurend geheerst over het geweten van anderen. Denken is principieel vrij. Daarmee zit je in het hart van de rechtsstaat. Dat is niet vanzelf ontstaan. Daar waren in de afgelopen eeuwen revolutionaire denkers voor nodig, mensen vol met ideeënrijkdom. Koester daarom het verschil en de veelkleurigheid in plaats van te koersen op de monocultuur. In die zin geldt het verleden zeker als inspiratie voor de toekomst. Vrijheid, verdraagzaamheid, verscheidenheid en verbondenheid zijn zaken die gelden sinds het ontstaan van Nederland in 1572. Daar raken we nooit op uitgezocht. Laten we elkaar in ieder geval vinden in het feit dat je er mag zijn. Tot geluk geschapen, zegt de beroemde Goudse dichter Hieronymus van Alphen. Hoe waardevol is dat?’