Het station van Woerden en het gebied ten zuiden van de spoorlijn tussen Gouda en Utrecht ondergaan een ingrijpende metamorfose. Op een kaartje laat wethouder Arjan Noorthoek (CDA) de ontwikkellocaties zien. Naast het stationsgebied verrijzen twee nieuwe stadswijken: Nieuw-Middelland en Snellerpoort. Eerstgenoemde wijk ontwikkelt zich van bedrijvengebied naar moderne woon- en werkomgeving. Het voormalige FNV-kantoor heeft plaatsgemaakt voor appartementencomplex De Houttuin met 265 duurzame woningen; een mix van sociale en vrije-sectorhuur en koop. De Houttuin is ingericht als een stadscampus met openbare buitenruimtes en veel groen en water. Door de gezamenlijke parkeergarage is de openbare ruimte vrijgespeeld van auto’s. Eerder kwam al The Mill gereed, een 72 appartementen tellend gebouw. Aan de andere zijde van het station in Snellerpoort zijn de eerste woningen eind 2025 klaar. De wijk met achthonderd woningen is in 2030 voltooid, compleet met buurtpark en uitbreiding van het winkelcentrum.
Snellerpoort was geprojecteerd als kantorenwijk vlak bij het station. Na de economische crisis stortte de kantorenmarkt echter in en koos de gemeente ervoor er een woonwijk van te maken. Hetzelfde speelde in Nieuw-Middelland. ‘We willen beide stadsdelen beter benutten en mooier maken’, zegt Noorthoek. Het station krijgt in de herontwikkeling een centrale plek. Op deze ‘mobiliteitshub’ stappen dagelijks zo’n 20.000 reizigers op en over, vergelijkbaar met de aantallen op de stations van Apeldoorn en Lelystad. In het stationsgebied ontwikkelt de gemeente binnenkort de eerste kavel voor woningbouw, zegt Noorthoek. ‘Met De Poort van Woerden voegen we een nieuw type leefomgeving toe aan de stad met een gemengd woon- en werkgebied. In totaal worden er 3.500-5.000 woningen gebouwd.’

Mobiliteitstransitie
De Poort van Woerden verwijst nadrukkelijk naar de rol van Woerden als poort naar het Groene Hart. Met de aanleg van een blauwgroene corridor dwars door het ontwikkelgebied wil de gemeente de snippers groen en blauw binnen de stad met het omliggende Groene Hart verknopen.
De binnenstedelijke herontwikkeling biedt de gemeente een uitstekende kans om ook de bereikbaarheid te verbeteren, zegt wethouder Noorthoek. ‘Het gebied van De Poort van Woerden gaan we beter in verbinding brengen met onze mooie oude binnenstad. Daar loop je straks in een kwartiertje naartoe. Zo versterken we het winkel- en horecagebied in het centrum. We zetten in op een mobiliteitstransitie. Fietsers en voetgangers nemen minder ruimte in gebruik dan de auto en het lokale wegennet staat hier al onder druk.
‘Wel is het een uitdaging om hier voortdurend de juiste balans in te vinden. Woerden is geen stad als Utrecht. Het openbaar vervoer is hier niet zo goed als in de grote steden en mensen zijn hier komen wonen omdat er ook nog ruimte is voor de auto. De afstanden zijn hier echter zodanig dat alles prima op de fiets te bereiken is. Daar willen we op inspelen.’

We willen beide stadsdelen beter benutten en mooier maken

Voor De Poort van Woerden kreeg de gemeente bijdragen uit de Woningbouwimpuls en de Versnellingsgelden van het rijk, respectievelijk 7,1 en 10 miljoen euro. ‘Mooie bedragen waar we erg blij mee zijn’, zegt Noorthoek, ‘maar je moet ze wel in het juiste perspectief plaatsen. Een herontwikkeling van deze omvang kost alles bij elkaar honderden miljoenen. Uiteraard moeten projectontwikkelaars een fors deel van deze kosten dragen, maar gezien het belang voor de stad is het logisch dat je als gemeente mee investeert. Maar we zijn continu aan het puzzelen om de financiering rond te krijgen. De prijsstijgingen van de laatste jaren maken de puzzel nog lastiger. De materiaalkosten zijn fors gestegen en we hebben te maken met de regels voor stikstofdepositie en de netcongestie.
‘Ik zie gelukkig dat ook de NS, ProRail, provincie en rijk inzien dat we gezamenlijke doelen hebben, maar we zijn er nog lang niet. Desondanks hebben we in vier jaar tijd al veel meer voor elkaar gekregen dan we hadden verwacht.’

Ede
Zo’n zestig kilometer naar het oosten is Ede al vergevorderd met de transformatie van zijn stationsgebied. Het nieuwe station Ede-Wageningen met zijn markante houten kap, zijn 38 meter hoge klokkentoren en de parkachtige entree aan de centrumzijde is sinds februari in gebruik.
Op het nabijgelegen Enka-terrein en de Kazerneterreinen aan de overzijde van het spoor is een uitgestrekt woongebied geschapen (in totaal zo’n drieduizend woningen). De monumentale gebouwen zijn met veel toewijding van eigentijdse architectuur omgeven.
Nog in aanbouw is de fiets- en voetgangerstunnel onder het spoor door richting ­Bennekom en Wageningen. Aansluitend op de stationstunnel wordt tussen de Friso- en Maurits-kazernes een landschappelijk park aangelegd. Het Friso-park komt in de nog te bouwen wijk, die het World Food Center is gedoopt en met horeca en kleinschalige bedrijvigheid rond duurzame en gezonde voeding een tweede stadshart moet gaan vormen om te wonen, werken en recreëren. Ede bevindt zich immers niet voor niets in de regio Food Valley.

Binnen zo’n termijn een heel nieuwe wijk bouwen is een prestatie

De grootschalige gebiedsontwikkeling, die startte met het vertrek van het Edese garnizoen en de aankoop van de kazerneterreinen ruim tien jaar terug, heeft in twaalf jaar tijd gestalte gekregen. ‘Binnen zo’n termijn een heel nieuwe wijk bouwen is een prestatie. Ik krijg veel collega’s op bezoek die willen weten wat er gebeurt als je zo’n mooie ontwikkelkans krijgt’, zegt wethouder Peter de Pater (Gemeente­Belangen Ede). ‘We hebben er een prachtige wijk van gemaakt waar mensen ook van buiten Ede met plezier zijn komen wonen. Het geheel is een plaatje van herontwikkeling geworden.’
Het ontwerp van het Edese station is op modaliteitsprincipe ‘STOMP’ gestoeld: Stappen, Trappen, Openbaar Vervoer, Mobility as a Service (MaaS) en als laatste de Privéauto. Fietsers en voetgangers zijn hoofdgast, de auto krijgt een geproportioneerde plek. ‘Vanuit de parkeergarage aan de zuidkant van het station moeten automobilisten een stukje verder lopen’, legt De Pater uit, ‘maar dat is niet erg want ze komen in een schitterend verblijfsgebied.’
Ook Ede heeft de ontwikkeling van het stationsgebied aangegrepen om de infrastructuur en verbindingen te verbeteren, onder meer met een nieuwe rondweg. Wat ook geldt voor de ov-verbindingen. ‘We hebben de reistijd naar de campus van Wageningen al met zes minuten teruggebracht’, glundert De Pater.

Zandhagedissen
Niet dat het van een leien dakje ging. Zo werden er eind 2021 zandhagedissen in het stationsgebied aangetroffen. De beschermde reptielen moesten eerst worden verhuisd. De eerste aanbesteding voor de nieuwbouw van het station in 2018 mislukte. Er was geen bouwer te vinden die het plan binnen het budget van 81 miljoen euro uit wilde voeren. Het ontwerp werd aangepast, opnieuw aanbesteed en toen kwam Aannemerscombinatie EdesPoort in beeld. 
De Pater: ‘Achteraf gezien is de constatering dat alle ingrepen die we uit economisch oogpunt hebben gedaan, zoals het houten bladerdak in plaats van vol glas, ontwerptechnisch beter zijn. Dat klinkt gek, maar door de vertraging hebben we meer tijd gekregen, die hebben we goed benut. De raad was daar in het begin kritisch over, maar uiteindelijk werden onze plannen in de armen gesloten. We hebben de raad er doorlopend bij betrokken en dat resulteerde in een hoog kennisniveau.’
De beschikbaarheid van financiële middelen bleef onder druk staan. In totaal bedraagt het kostenplaatje van de Spoorzone zo’n 200 miljoen euro. ‘Ja, er waren financiële tegenvallers’, zegt De Pater, ‘maar gezien alles wat er op ons pad kwam, zijn de overschrijdingen relatief laag. We hebben het gered.’
Wat volgens De Pater zeker is toe te schrijven aan de prima samenwerking in een gezamenlijke projectorganisatie met gemeente, provincie, ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, NS en ProRail. ‘We hebben daar al die jaren intensief in geïnvesteerd, onder meer door open informatie te delen. Daar ontspoort het nog weleens. In andere projecten zie je deze partijen dan tegenover elkaar staan. Dat is hier niet gebeurd. We verstaan elkaar en we erkennen elkaars belangen. We hebben er het maximale uit gehaald.’