Het Groene Hart is een gebied in transformatie, zegt burgemeester Victor Molkenboer van Woerden. ‘Die transformatie vindt niet plaats omdat we dat leuk vinden, maar omdat de strategische vraagstukken op het gebied van water, energie, bodem en biodiversiteit vragen om aanpassingen. Het zijn complexe vragen die we niet kunnen beantwoorden met simpele oplossingen. Het gaat daarbij om denkkracht, vernieuwing en kennisdeling.’
Volgende week is Molkenboer met zijn collega’s uit Alphen aan den Rijn en Gouda gastheer van het VNG Jaarcongres. Het thema van de tweedaagse bijeenkomst – de kracht van verbeelding – is niet toevallig gekozen, zegt hij. Verbeelding helpt wanneer wordt nagedacht over de toekomst van het groene gebied.

Novex-gebied
De drie gastgemeenten hebben samen de handschoen opgepakt, en dat willen ze de bezoekers van het congres graag laten zien. De onderlinge samenwerking speelt daarbij een belangrijke rol, niet alleen tussen de drie gemeenten, maar ook met de andere gemeenten in het gebied, de betrokken provincies, waterschappen en het rijk.
In 2021 werd het Groene Hart benoemd als Novex-gebied. Het gebied heeft een belangrijke cultuurhistorische waarde, is kraamkamer voor weidevogels en kent een grote en belangrijke agrarische sector, maar het is ook een recreatief gebied voor de inwoners van de Randstad. En oh ja, er wonen en werken ook nog eens 700.000 mensen.
De druk op het gebied is dus groot. In de Novex-samenwerking worden de vraagstukken in samenhang opgepakt, zegt Molkenboer. ‘Het is een gebied met verschillende identiteiten. Maar centraal in de aanpak staan groen werken, groen wonen en groen recreëren.’
Dat is een enorme puzzel. In zijn eigen gemeente heeft hij te maken met zowel de stedelijke ontwikkeling, bijvoorbeeld in het stationsgebied, als met de vraagstukken van het buitengebied. ‘We zitten op veenweidegrond, waar we te maken hebben met een enorme bodemdaling. Niet alleen de agrariërs hebben daar last van, ook de inwoners en gemeenten. De koeien blijven op stal staan omdat het land veel te nat is. Tuinen verzakken en de gemeentelijke kosten voor de ruimte en de infrastructuur lopen enorm op.’

Ontginningen
Door de eeuwen heen is het Groene Hart gedeeltelijk overwonnen op het water. De vele polders en ontginningen van het gebied worden doorkruist door kaarsrechte sloten – ook in Woerden, waar de acht kilometer lange Kamerikse Wetering een lijn trekt door het veengebied. 
‘Maar nu moeten we meer meebewegen mat de natuur,’ zegt Molkenboer. ‘Het gebied is met mensenhanden gemaakt, en nu moeten we het ook weer met mensenhanden aanpassen aan de veranderende omstandigheden. We moeten niet in het verleden blijven hangen, maar met elkaar kijken wat waar mogelijk is.’

De koeien blijven op stal staan omdat het land veel te nat is

Op het grondgebied van Woerden, in het buitengebied van Zegveld, staat het Veenweiden Innovatiecentrum (VIC), doel van een van de excursies op de congresdinsdag. Het VIC speelt een belangrijke rol in deze ontwikkeling, zegt Molkenboer. Hier wordt nagedacht over duurzame oplossingen voor de problematiek. ‘We kijken hier welke verdienmodellen  en innovaties mogelijk zijn in het gebied, en hoe boeren hun boterham kunnen blijven verdienen.’

Ontwikkeling
De afgelopen vijftig jaar heeft het Groene Hart zich razendsnel ontwikkeld. De stedelijke bebouwing is toegenomen en er is sprake van verrommeling, zegt Molkenboer. De komende vijftig jaar, vindt hij, moeten overheden ‘met elkaar het lef hebben om daar meer sturend in te zijn, en het gebied niet uit zichzelf laten ontwikkelen. Er zijn namelijk te veel ruimteclaims vanuit allerlei sectoren.’ 
De agrarische sector zal zich blijven ontwikkelen. Er blijven koeien in de wei, maar de bedrijven zullen anders van opzet en kleiner worden. En er zijn andere vormen van akkerbouw mogelijk. Woningbouw zal plaatsvinden op plekken waar de grondstructuur dit toelaat, de natuur neemt toe en er komt meer ruimte voor water, om wateroverlast te voorkomen.
En dan is er het toerisme. Er zijn kansen om meer recreanten naar het gebied te halen en om dat goed te vermarkten. ‘Je kunt hier eindeloos wandelen en fietsen’, zegt Molkenboer, ‘maar ook goed proeven van het agrarische leven. We merken altijd dat als mensen hier in de regio uitstappen, ze altijd zeggen dat ze niet wisten dat het hier zo mooi was, en dat ze zeker hier terugkomen. Ook daarom willen we het Groene Hart op de kaart zetten.’