VNG Magazine nummer 1, 24 januari 2025
Tekst: Leo Mudde | Beeld: Gerlo Beernink
Ze is de komende tijd hét gezicht van de gemeenten als het gaat over arbeidsparticipatie. Marianne van der Sloot onvangt in haar eigen sociaal ontwikkelbedrijf. ‘Hier kan ik echt iets voor mensen betekenen.’
Met de invoering van de Participatiewet werd tien jaar geleden de toegang tot de Wet sociale werkvoorziening afgesloten. Alle mensen met een arbeidsbeperking kregen vanaf dat moment ondersteuning vanuit de Participatiewet. Zij kunnen aan de slag in de beschermde omgeving van een sociaal ontwikkelbedrijf of bij een reguliere werkgever – met ondersteuning van de gemeente in de vorm van bijvoorbeeld een loonkostensubsidie die het verschil overbrugt tussen de loonwaarde en het minimumloon.
Dit bracht een ingewikkeld transformatieproces op gang voor de infrastructuur van de arbeidsmarkt en voor de sociaal ontwikkelbedrijven die zich opnieuw moesten uitvinden. Zij moesten zich meer gaan richten op het begeleiden van mensen naar ‘regulier’ werk en tegelijkertijd beschut werk bieden aan mensen die geen kans maken op een gewone baan. Dat proces nadert nu zijn eindfase, want in 2026 moeten alle gemeenten een transformatieplan hebben.
De nieuwe voorzitter van de VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie is Marianne van der Sloot (CDA), wethouder in ’s-Hertogenbosch. Zij stak haar vinger op toen de commissie na het vertrek van Peter Heijkoop (hij werd burgemeester in Leiden) een opvolger zocht. Het zijn grote schoenen om te vullen, beaamt ze, maar ze ziet het ook als een heel mooie uitdaging. ‘En met de wind die momenteel in Den Haag waait, is het nooit saai.’
Op haar verzoek vindt het gesprek plaats in het nog nieuwe gebouw van Weener XL, het werk- en ontwikkelbedrijf van de gemeente waar bijna tweeduizend mensen werken, een deel van hen op een beschutte werkplek, anderen zijn gedetacheerd bij bedrijven in de regio. Van der Sloot is er een vaste en welkome gast, zo blijkt als we door het gebouw lopen. Overal wordt ze aangesproken, vaak inclusief een knuffel. De wethouder straalt: ‘Ik vind het zo mooi om dit te mogen doen. Op deze plek kan ik echt iets betekenen voor de mensen. Het zijn ook de mensen die een passie voor iets hebben. Zij maken de stad mooier en liever, fijner voor de toekomst. Daar krijg ik energie van.’
U kent veel namen van de mensen hier, u komt hier vaak zeker?
‘Ja, ik kom ze regelmatig tegen. Ik ga ook heel bewust naar de clubs en de vrijwilligers toe. Ik geloof erg in het persoonlijke contact. Als je de hele dag in het stadhuis zit en alleen maar stukken aftekent, maak je het verschil niet. De basis is het allerbelangrijkste: weten wat mensen nou écht willen. En die basis zit hier, daar leer ik heel veel van. Misschien doe ik het nog wel meer sinds ik veel voor de VNG doe, omdat ik die balans wil behouden. Soms zit ik in Den Haag aan een tafel en dan lijkt het wel alsof we over heel andere werelden praten, terwijl het toch over dezelfde dingen gaat.’
Soms zit ik in Den Haag aan een tafel en dan lijkt het wel alsof we over heel andere werelden praten
Het sociaal ontwikkelbedrijf maakt een ingrijpende transformatie door. Wat we hier in ’s-Hertogenbosch zien, is dat de toekomst?
‘Voor ’s-Hertogenbosch zeker. Maar je hebt sociaal ontwikkelbedrijven in alle soorten en maten, er is geen blauwdruk voor. Wat we hier doen, werkt in een andere regio misschien helemaal niet. We hebben wel allemaal gemeen dat we in ontwikkeling zijn. Er is geld beschikbaar vanuit het rijk, er is een extra impulsbudget. Allemaal om de sector toekomstbestendig te maken. Wij hebben ervoor gekozen om de mens centraal te stellen: je werkt hier, maar misschien spelen er ook andere dingen in je leven. Wie tot over z’n oren in de schulden zit, of een vervoersprobleem heeft, werkt minder goed. Als iemand bijvoorbeeld schulden heeft, nemen we die persoon direct mee naar een medewerker van onze afdeling Eerste Hulp bij Geldzaken en dan gaan we het samen oplossen. Hier hebben we alles onder één dak. Dat hoeft niet, maar het werkt wel prettig. Dat hoort ook bij de transformatie van het sociaal ontwikkelbedrijf: gemeenten hebben daar een verantwoordelijkheid voor.’
De bedoeling is dat veel mensen een reguliere baan krijgen.
‘Daarvoor is een goede samenwerking met werkgevers nodig. De loonkostensubsidie is daarvoor een fantastisch middel, een kwart van onze mensen met een bijstandsuitkering is daarmee aan het werk gekomen. Landelijk is dat 14 procent. Steeds meer werkgevers staan ervoor open. Dit is ook hét moment, met de krappe arbeidsmarkt. Nu kun je als sociaal ontwikkelbedrijf ook je meerwaarde laten zien.’
Gemeenten en werkgevers zijn geen natuurlijke partners. Hoe verloopt die samenwerking?
‘Wij hebben onze mensen bij 650 unieke werkgevers kunnen plaatsen, dat is hartstikke veel. Er gebeurt heel veel op de arbeidsmarkt: de infrastructuur wijzigt, er ontstaan regionale beraden waarin gemeenten samenwerken met werkgevers, bonden, onderwijs, het UWV natuurlijk. Samen heb je dan zicht op de markt. De bonden zien het heel snel wanneer iets niet goed gaat, dat geldt ook voor de werkgevers. Bedrijven zoeken mensen. Dat hoeven geen schapen met vijf poten te zijn, je kunt functies ook opsplitsen om banen te creëren, jobcarving. Daar kunnen wij dan weer iets in betekenen met ons sociaal ontwikkelbedrijf. Dat is een mooi samenspel. Dat de verandering van de arbeidsmarkinfrastructuur samenvalt met de grote ontwikkelingen rondom sociaal werkbedrijven is mooi, misschien doen we dan wel twee dingen tegelijk heel goed.’
Heeft u er vertrouwen in dat het huidige kabinet de ingezette lijn voortzet?
‘Ik zie altijd een glas dat halfvol is. Er komen bezuinigingen aan en ook de gemeenten lopen tegen het ravijnjaar aan. Die twee ontwikkelingen staan los van elkaar, maar als ik hier een min heb, dan moet ik die wel ergens compenseren. Uiteindelijk komt het geld uit één grote pot, ook bij ons. Ik zie wel dat deze bewindspersonen ook echt op participatie en werk inzetten. Bestaanszekerheid speelde bij de coalitieonderhandelingen in Den Haag een belangrijke rol. Er gebeurt veel, dat moeten we goed naar de eindstreep brengen en daarvoor zitten we ook met elkaar aan tafel. Vanuit de VNG met een positief kritische houding, we moeten wel dingen voor elkaar krijgen. Ook als de tijd moeilijk is, moeten we kijken wat er wél kan. Als het aan mij ligt komt er voor de sociaal ontwikkelbedrijven ook een duidelijke stip op de horizon, zodat ze weten waar ze aan toe zijn.’
Inderdaad bleek in 2023 uit onderzoek van Berenschot dat veel sociaal ontwikkelbedrijven regie en sturing vanuit de gemeente misten en daardoor geen zekerheid voor de toekomst hadden. Heeft dat het vertrouwen in de overheid geschaad?
‘Ik zie absoluut geen vertrouwenscrisis. Het had ook te maken met de inzet van het rijk, hoe belangrijk vindt Den Haag dit? We zijn nu op het punt dat de sector wordt gezien, er komt extra geld, er is een ondersteuningsteam voor gemeenten. Een aantal jaren terug was die beweging misschien wel tegenovergesteld, dat was niet fijn voor de sector.’
Dit is waar een mensenleven mee staat of valt
U lijkt als nieuwe commissievoorzitter de wind in de zeilen te hebben.
‘Nou, er is nog veel te doen hoor. Neem de cao Aan de Slag [voor mensen die vallen onder de Participatiewet, red.], daar steggelen we al veel te lang over. Ik hoop dat we daar eindelijk eens langjarige afspraken over kunnen maken. Die cao is vanuit een oogpunt van bestaanszekerheid superrelevant. Daar zijn we stevig mee aan de slag met Den Haag. Ik vind het niet meer dan normaal dat we ook voor de mensen die hier werken een fatsoenlijke cao afspreken. Ik vond het pijnlijk om te zien dat onze mensen met bussen naar Utrecht gingen om te demonstreren. Nog pijnlijker was dat het journaal verslag doet van allerlei demonstraties, maar niet van deze. Dit zijn juist de mensen waar we het continu over hebben, als het gaat over bestaanszekerheid. Juist deze mensen willen we perspectief geven. Iedereen heeft er de mond van vol, maar als uiteindelijk puntje bij paaltje komt wordt het lastig. Dus die cao is heel erg belangrijk.
‘Kijk, bestaanszekerheid is niet iets waarover je onder de kerstboom bedenkt: wat zullen we hier het komend jaar eens aan gaan doen? Het moet een lange lijn zijn, op het vlak van inkomen maar ook van werk. We gaan als VNG aan de slag voor een Top Bestaanszeker Werk, we willen niet meer reageren maar agenderen, de zaken structureel aanpakken. Als gemeente ga je over veel dingen, maar voor mij is dit de basis van de basis. Als die al niet op orde is, kun je nog zo veel leuke rotondes of parkjes gaan aanleggen, maar dit is waar een mensenleven mee staat of valt.’
Wie is...
Marianne van der Sloot is sinds juni 2022 CDA-wethouder in ’s-Hertogenbosch (o.a. Werk en Inkomen, Armoede en schulden, Arbeidsmarktbeleid en Sociale structuur). In november 2024 volgde ze Peter Heijkoop op als voorzitter van de VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie.