VNG Magazine nummer 1, 24 januari 2025
Over iets meer dan een jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Ik hoop dat de recente rapporten over bedreigingen van lokale politici en over de enorme werkdruk van wethouders dan weer vergeten zijn, anders blijven veel bestuurdersstoelen leeg. De lokale politiek blijkt verre van aantrekkelijk, met een recordaantal afhakers tot gevolg. Door de maatschappelijke polarisatie en de populistische scheldcultuur is het debat verhard. Er denderen verschillende sociaal-politieke rampen op ons af, terwijl middelen steeds schaarser worden door de neoliberale bezuinigingsdrift.
Uit een steeds kleinere pool moet de politieke elite in gemeenten worden geselecteerd. Dat gebeurt door politieke partijen die aan enorm functieverlies lijden, niet alleen in de rekrutering van goed politiek personeel maar ook in hun representatiefunctie. Traditionele politieke partijen raken steeds meer losgezongen van de samenleving en nieuwe partijen veinzen ‘het volk’ te vertegenwoordigen met een vooral emotioneel appel dat het politiek wantrouwen en de maatschappelijke onvrede alleen maar aanwakkert.
Iedereen voelt de kanteling van insluiting naar uitsluiting
Vanaf de jaren twintig in de vorige eeuw was een trend zichtbaar van steeds meer gelijkheid en democratisering: vrouwenkiesrecht, sociale rechten via de welvaartsstaat en emancipatie van vrouwen, lhbtiq+-mensen en etnische minderheden. Het omslagpunt ligt ergens rond de eeuwwisseling: nu worden steeds vaker de verschillen tussen groepen benadrukt, het anders-zijn wordt als een bedreiging neergezet. Sociale identiteiten verharden en bruggen bouwen tussen groepen die zich ingraven, is steeds moeilijker. De oude brede volkspartijen die dat konden, zijn verschrompeld tot vrijwel irrelevante politieke bewegingen.
De bedreiging door ‘de ander’ wordt het sterkst beleefd door de witte meerderheid, vooral het mannelijke contingent. Door het afbrokkelen van hun bevoorrechte positie voelen zij zich steeds meer gemarginaliseerd in een naar hun beleving ‘gefeminiseerde’ wereld. Het is uiteraard slechts een gevoel, want nog steeds is het overgrote deel van de economische en politieke macht in handen van witte mannen van middelbare leeftijd. Terwijl het juist de jongere generaties zijn die de toegang tot betaalbaar wonen en financiële zekerheid wordt ontzegd.
Iedereen voelt de kanteling van insluiting naar uitsluiting. En we zien dat er steeds vaker wordt gegrepen naar geweld en bedreiging. We zijn diep verdeeld tussen diegenen die het tij willen keren om de oude machtsverhoudingen te herstellen en diegenen die de veranderde sociale hiërarchie als een nieuwe realiteit omarmen. Gaan partijen bij de komende verkiezingen politici rekruteren die de oude orde willen herstellen of is er plaats voor een nieuwe generatie die vormgeeft aan de onvermijdelijke machtsverschuiving? Omdat jonge generaties niet stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen, vrees ik het eerste.
André Krouwel is oprichter van Kieskompas en werkt als politicoloog aan de Vrije Universiteit: andre.krouwel@vu.nl, @AndreKrouwel