Gemiddeld ruim drie keer per dag. Zo vaak ging er vorig jaar een explosief af, meldde de politie in januari. De politie registreerde in 2024 1.244 aanslagen met explosieven op woningen en bedrijven, fors meer dan de 901 in het jaar daarvoor. De gevolgen worden steeds ernstiger, stelde Jos van der Stap, programmamanager High Impact Crime bij de politie. ‘De kern van het probleem zit in het gemak waarmee mensen aan vuurwerkexplosieven kunnen komen, gecombineerd met de diepgewortelde vuurwerkcultuur in Nederland. Daardoor wordt ook steeds vaker naar dit extreme middel gegrepen om privéconflicten uit te vechten.’ 

In de meeste gevallen is er alleen materiële schade, ook al kan die ook fors zijn. In een enkel geval raken bewoners gewond, zoals in december in Purmerend toen een tiener zware brandwonden opliep en enige tijd in coma lag. In diezelfde maand kostte een explosie aan de Tarwekamp in Den Haag zes levens, vijf mensen raakten gewond en een heel huizenblok werd weggevaagd.

Netwerk
Gerdo van Grootheest, sinds vorige maand burgemeester van Oosterhout, noemt de stijging ‘heel zorgwekkend’. ‘Het zijn cijfers om van te schrikken. Daarom is het ontzettend belangrijk dat we de handen ineenslaan.’ Van Grootheest is namens de VNG lid van het Strategisch Offensief Tegen Explosies (SOTE) en betrokken bij het Netwerk Explosies in Gemeenten. Het SOTE is vorig jaar door minister David van Weel van Justitie en Veiligheid opgericht op verzoek van de Tweede Kamer. Het moet de lokale aanpak van de aanslagen met explosieven ondersteunen. Daarbij werkt het rijk samen met gemeenten, politie, het Openbaar Ministerie, woningcorporaties en verzekeraars. 

Het Netwerk Explosies is opgericht door de VNG en bedoeld om op ambtelijk niveau kennis uit te wisselen tussen gemeenten, ook de info die in het SOTE wordt gedeeld. Voorzitter Carola Schouten van het SOTE, burgemeester van Rotterdam, riep haar collega’s in januari op om zich aan te sluiten bij het VNG-netwerk en ervaringen uit te wisselen. ‘Ik ben ervan overtuigd dat wij, door onze krachten te bundelen en een gezamenlijke, vastberaden aanpak te hanteren, de veiligheid van onze gemeenschappen kunnen verbeteren en dat wij het aantal aanslagen met explosieven aanzienlijk kunnen verminderen’, schreef Schouten.

Dominosteentje
Burgemeester Hein van der Loo van Almere is vanuit de G40 lid van het Strategisch Offensief.  Dat is inmiddels bezig om een goed beeld te krijgen van de problematiek, zegt hij: ‘Wat zeggen de cijfers? Welke achtergronden spelen er? Waar worden de aanslagen gepleegd? We willen begrijpen wat er aan de hand is. Maar het duvelse dilemma is: waar beginnen we met een effectieve aanpak? Welk dominosteentje duwen we als eerste om? We moeten in de actiestand en met concrete aanbevelingen komen.’

‘Ook buurtbewoners voelen zich niet meer veilig’ 

Zowel Van der Loo als Van Grootheest maakte als burgemeester de nodige explosies mee. Ze wijzen allebei op de gevolgen: niet alleen voor de inwoners die direct doelwit waren van een aanslag, maar ook voor de directe omgeving. Van Grootheest was tot voor kort burgemeester van Culemborg. ‘Alleen al de laatste maanden in Culemborg gebeurde dat twee keer bij afhaalrestaurants en één keer bij een woning’, zegt hij. ‘Maar gelukkig is het bij materiële schade gebleven.’
Ook in Oosterhout gingen vorig jaar explosieven af, onder meer bij een appartementencomplex in aanbouw. ‘De maatschappelijke impact is groot’, zegt Van Grootheest. Van der Loo: ‘Ook buurtbewoners voelen zich niet meer veilig.’
In Almere gingen in de eerste anderhalve maand van 2025 al tien vuurwerkbommen af, berekende dagblad de Stentor medio februari; alleen al in de John Raedeckerstraat gingen in januari binnen 48 uur drie explosieven af. Van der Loo liet daar een woning tijdelijk sluiten en verklaarde de straat tot veiligheidsrisicogebied. ‘Tien explosies is onacceptabel’, zegt hij een dag na de tiende explosie tegen VNG Magazine. ‘Elke explosie is er één te veel. Dat het aantal zo snel toeneemt, is heel zorgelijk. Het is veel te eenvoudig om een aanslag uit te voeren. Het materiaal is te makkelijk voorhanden. Je hebt drie Cobra’s voor een tientje.’

Huis-tuin-en-keukenconflicten
Vorig jaar bleek uit een analyse van de politie dat de achtergronden van de explosies heel divers zijn. Er zijn afrekeningen in het criminele circuit bij, maar de ‘huis-tuin-en-keukenconflicten’ voeren de boventoon. Slechts in 20 procent van de onderzochte aanslagen speelde een link met criminele activiteiten. Bij andere incidenten gaat het vaak om relationele conflicten: zakelijke ruzies, bonje tussen buurtbewoners of een fittie tussen twee vriendengroepen. Zo leidde een ruzie tussen twee bestuursleden van een volkstuinvereniging over de financiën tot een aanslag op de auto van een van beide. In andere gevallen hebben slachtoffers geen idee waarom ze doelwit zijn van een aanslag, noch wie erachter zitten; in enkele gevallen is sprake van een vergissing en is een verkeerde woning het doelwit.

Het maakt de aanslagen ook relatief ongrijpbaar, al gebruikt Van der Loo liever het woord ‘onbegrijpelijk’. ‘Het is heel lastig om er grip op te krijgen, dit soort dingen zijn nooit honderd procent te voorkomen. Daarom moeten we dringend in actie komen, door in te zetten op de aanleiding van de explosies, door het bewustzijn bij opdrachtgevers over de rampzalige gevolgen te vergroten, door de beschikbaarheid van de explosieven tot nul terug te brengen en door de strafmaat fors te verhogen.’ 

‘We willen begrijpen wat er aan de hand is’

De Nederlandse aanpak richt zich via het SOTE en het Netwerk Explosies op samenwerking en kennis delen. ‘Gemeenten zelf hebben behoefte aan meer handelingsperspectief’, constateert Van Grootheest na gesprekken met collega-burgemeesters in het land. ‘Welke stappen kun je als gemeente zetten wanneer er zo’n aanslag is? Wanneer ga je bijvoorbeeld over tot het sluiten van een woning, en welke mogelijkheden biedt het bestuursrecht nog meer?’

Commitment
Preventief ingrijpen is een ander vraagstuk voor gemeenten, zegt Van Grootheest. ‘De politie pakt gelukkig met regelmaat verdachten op, maar we willen vooral aan de voorkant komen. Vaak zijn het heel jonge, kwetsbare daders, die worden geronseld voor relatief kleine bedragen, of voor een beloning in natura, zoals merkkleding. Daar zitten weer mensen achter die hen inschakelen. Hoe voorkom je dat deze kwetsbare jongeren in aanraking komen met deze ronselaars? Dit betekent fors investeren in preventieve aanpakken zoals het programma Preventie met Gezag. Dat is een zaak van lange adem. Gemeenten hebben daarvoor een langdurig commitment van het rijk nodig.’

Van Grootheest wijst daarnaast op de gevaren die gepaard gaan met de opslag van de explosieven. ‘Soms bewaren jongeren de Cobra’s onder hun bed. Je moet je voorstellen wat er kan gebeuren als die zouden ontploffen.’ 

Wat Van der Loo betreft, wordt ook gekeken naar de strafbaarheid en de vervolging van de aanslagplegers. Het voor aanslagen veelgebruikte explosief Cobra is juridisch gezien vuurwerk van de zwaarste categorie (F4) en mag alleen door professionele producenten van vuurwerkshows worden gebruikt. Het kabinet heeft verduidelijkt dat politie en justitie dergelijk F4-vuurwerk mogen beschouwen als wapens op basis van de Wet wapens en munitie wanneer ze worden gebruikt door niet-professionals. Van der Loo juicht dat toe. Het maakt het volgens hem eenvoudiger om zwaardere straffen op te leggen aan daders, tot vijftien jaar cel als er sprake is van zwaar lichamelijk letsel. Het moet jongeren afschrikken om ‘voor een paar tientjes of een nieuwe brommer’ een aanslag te plegen, zegt Van der Loo. ‘Je vergooit je leven als je dit doet.’
Een complicerende factor is dat het zware vuurwerk dat veel gebruikt wordt voor de aanslagen, in Nederland voor consumenten niet legaal verkrijgbaar is, hier ook niet wordt geproduceerd en dus uit het buitenland wordt gehaald. Dat gebeurt soms zelfs via de post, met alle risico’s van dien. Justitieminister Van Weel is daarom ook in Europees verband op zoek naar mogelijkheden om de productie en import aan banden te leggen. Ook daar is Van der Loo het mee eens. ‘Grenzen dicht voor dit soort explosieven.’