VNG Magazine nummer 15, 11 oktober 2024

Tekst: Marten Muskee | Beeld: Marja Poldermans Fotografie

De spreidingswet biedt gemeenten de mogelijkheid om zelf opvanglocaties te exploiteren. Gemeenten met interesse kunnen in Hengelo te rade gaan. Daar runnen ze al enige jaren zelf een opvanglocatie waar Oekraïners en asielzoekers dwars door elkaar heen wonen.

Asielzoekers Hengelo

Al in 2015 maakte Schelberg een onorthodoxe deal met het COA, waarbij een lokale ondernemer de exploitatie van een azc in beheer nam. Dat gaat goed, de korte lijnen bewijzen hun nut. Op een andere locatie voert Hengelo al enkele jaren zelf de exploitatie. Ook daar strekken de korte lijnen tussen ontheemden en ambtenaren tot aanbeveling.  
Hengelo wil de huidige drie locaties onderbrengen in één pand dat al in eigendom is: het grootste kantoorpand van Twente waar uiteindelijk zo’n achthonderd tot duizend opvangplekken komen voor letterlijk alle nieuwkomers die de gemeente moet opvangen. Hengelo neemt daarbij de exploitatie geheel of gedeeltelijk in handen. Zowel intern als in de onderhandelingen met het COA is nog niet helder welke van de twee opties het wordt.
Voor Schelberg is wel duidelijk dat hij zelf de regie wil voeren over de kwantitatieve opvang en humanitaire omvang van de opvang van nieuwkomers. ‘Wij willen er dicht bovenop zitten. Als mijn verantwoordelijkheid groter is voor ontheemden kan ik mensen ook sneller een plek geven in onze samenleving. Dat vergroot het draagvlak in de stad.’ 
Schelberg wil vanuit die rol het COA kunnen aanspreken op de kwaliteit van leven in een azc. Hij wil niet hoeven verzoeken. ‘De gemeenteraad constateert dat die kwaliteit humanitair gezien in onze optiek rockbottom is. Ik zou vanuit die overweging niet weten hoe dat nog soberder moet zoals het kabinet wil. En misschien wil ik het wel helemaal niet soberder doen.’

Samenwerking
Het COA blijft altijd verantwoordelijk voor bepaalde zaken als de toelatingsprocedures, zegt Schelberg. Dat kan de gemeente niet overnemen. ‘Wel kunnen we een goede samenwerking inrichten. In zo’n relatie mag je iets verwachten van elkaar en kun je elkaar ergens op aanspreken. Het COA heeft een gebrek aan medewerkers. Die capaciteit heeft Hengelo wel. Iets wat ik in dat onderhandelingsproces kan meenemen, maar dan wel onder mijn voorwaarden.’ 
 

Misschien wil ik het wel helemaal niet soberder doen

De Hengelose burgemeester is ervan overtuigd dat zijn stad in ieder geval in staat is een deel van de regie over te nemen. Dat bewijzen de afgelopen jaren. Het team van medewerkers dat nu de gemeentelijke opvanglocatie runt, biedt mensenwerk. Het gemeentelijke netwerk dichtbij levert beter maatwerk op dan een organisatie op afstand. ‘Met inachtneming van de COA-regels kunnen wij wel verbeteringen aandragen. Het is onze corebusiness om te zien waar de noden, kansen en bedreigingen liggen. Wij kunnen met allerlei lokale partners sneller acteren en oplossingen zoeken. Het is echt van meerwaarde dat die lijntjes heel kort zijn.’  

Helderheid
Het ministerie van Asiel en Migratie komt met twee mogelijkheden voor gemeenten die een rol willen spelen in de exploitatie. Onder de Tijdelijke Gemeentelijke Opvang blijft het COA eindverantwoordelijk, maar neemt de gemeente bepaalde taken op zich zoals beheer of begeleiding. In de andere variant is de gemeente eindverantwoordelijk voor de volledige exploitatie waaronder ook zorg en de terugkeerbegeleiding. De precieze juridische, praktische en financiële kaders zijn nog niet duidelijk. De VNG vraagt om helderheid en werkt intussen aan een overeenkomst met het COA, over de verdeling van verantwoordelijkheden.
Dat is zeer belangrijk, benadrukt Schelberg. Hengelo pakt de hele opgave van nieuwkomers aan. Die neemt het rijk een belangrijk deel van de exploitatie en het beheer van de locatie uit handen. ‘Daar hoort dan wel het vertrouwen bij dat het rijk daar voldoende geld tegenover zet. Ik bied een oplossing voor een probleem van het rijk.’  
Die Hengelose oplossing is net even iets anders dan gebruikelijk, door Oekraïners en asielzoekers bij elkaar te zetten. Veel gemeenten willen dat volgens Schelberg niet, omdat daar ‘gedonder van zou komen’. ‘Ik nodig alle gemeenten uit hier te komen kijken want dat is beslist niet zo. Alle nieuwkomers leven hier onder hetzelfde dagelijkse regime dwars door elkaar heen.’ Dat bevordert volgens Schelberg niet alleen de sociale cohesie, maar is ook nog eens heel efficiënt. Wanneer iedere groep op een aparte locatie zit en de instroom loopt terug, dan blijven de bedden leeg. ‘Doordat in Hengelo iedereen bij elkaar is geplaatst, kan ik bij een lagere instroom Ter Apel bellen met de mededeling dat wij wat ruimte hebben.’ Schelberg wil dan ook niet te veel op de cijfers afgerekend worden. ‘We moeten af van dat cijferfetisjisme. Het gaat om mensen, niet om het vangen van asielzoekers in een Excel-sheet.’ 
Schelberg wijst erop dat veel gemeenten een schat aan ervaringen hebben opgedaan met het opvangen van vluchtelingen. Het zou zonde zijn als het kabinet die ervaringen niet benut. Hij voorspelt dat het een enorme uitdaging wordt om nieuw beleid vanuit Den Haag over de gemeenten uit te storten. ‘Laat ons niet door een hoepel springen, maar geef gemeenten mogelijkheden voor lokale oplossingen.’